به گزارش خبرنگار اجتماعی نخ نیوز، با گذشت بیش از دو دهه از تصویب قانون مدیریت پسماند در کشور، شواهد میدانی و گزارشهای رسمی نشان میدهد که این قانون، نهتنها در عمل اجرایی نشده، بلکه خلأهای نظارتی و بیتوجهی برخی دستگاهها سبب شده تا چرخه مدیریت پسماند از مسیر قانونی خود خارج و به دست شبکههای غیررسمی و بعضاً سازمانیافته بیفتد. امروز مسئله پسماند، بهجای آنکه در چارچوب قانون، سامانههای رسمی و سازوکارهای شفاف مدیریت شود، در اختیار مافیایی قرار گرفته که از دل همین بینظمیها و ضعف حکمرانی سربرآورده و به تدریج به بازیگری قدرتمند و پرنفوذ تبدیل شده است؛ شبکهای که حالا عملاً مدیریت بخشهایی از پسماند شهری، بهویژه در کلانشهر تهران، را به دست گرفته و در سایه خلأ نظارت و برخی منافع مشترک در دستگاههای مرتبط، رشد کرده و تثبیت شده است.
بر اساس بررسیهای میدانی، اکنون بخش بزرگی از فرآیند جمعآوری، تفکیک و بازیافت غیررسمی پسماند در تهران در اختیار گروههایی است که نه هویت حقوقی مشخصی دارند و نه به سازوکارهای قانونی مقید هستند. این گروهها با ایجاد و راهاندازی مراکز غیرمجاز دپو، بهرهگیری از شبکه گسترده زبالهگردها و دسترسی به منابع بزرگ پسماند خشک، به درآمدهای ماهانه میلیاردی رسیدهاند؛ درآمدهایی که عملاً آنها را به رقیبی بیبدیل برای سیستم رسمی مدیریت شهری تبدیل کرده است. در چنین شرایطی، نه شهرداری، نه پلیس، و نه دستگاههای ناظر نتوانستهاند مانع گسترش فعالیت آنها شوند؛ بهگونهای که امروز این مافیا با قدرت مالی، نفوذ محلی و شبکهسازی پیچیده، به بازیگری تبدیل شده که بهسادگی نمیتوان با آن مقابله کرد.
در رابطه با این موضوع گفتوگویی داشتیم با دکتر عسکر جلالیان، معاون حقوق بشر و امور بینالملل وزارت دادگستری که بخش نخست آن با عنوان “کاهش ۸۰درصدی زبالهگردی، برداشت ما از گزارش شهرداری بود/ بیتوجهی به قانون مدیریت پسماند وضع را وخیم کرد” تقدیم مخاطبان نخ نیوز شد.
در ادامه مشروح قسمت دوم این گفتوگو را میخوانید:
موقع پلمب، مدیران برخی مراکز دپوی زباله مدعی میشدند با شهرداری قرارداد دارند
نخ نیوز: بر اساس اطلاعاتی که این مدت از مراکز جمعآوری پسماند به دست آوردید، چند درصد از مافیای پسماند، پیمانکار شهرداری تهران هستند؟
تا قبل از اینکه ما ورود بکنیم و دادستانی استان تهران هم وارد شود، عمده اینها پیمانکاران نواحی و مناطق بودند و برخی از اینها را ما در سرکشیها دیدیم اما تعارف نداشتیم و در همانجا محل را پلمب کردیم یا دستور تخلیه دادیم. فیالمجلس دستور تخلیه داده شد و حکم قضایی این بود که تمام پسماندهای ایجادشده، هر حجمی که باشد، باید بارگیری و از آنجا تخلیه شود. مثلاً برخی مراکز را خالی یا پلمب کردیم که بالای ۵۰ کامیون پسماند در روز در آنجا تردد داشت. خب، برخی از اینها صراحتاً میگفتند که با شهرداری قرارداد دارند؛ حالا اینکه این قراردادها چقدر درست است یا نادرست، باید بررسی شود.
دستور دادستان برای پلمب تمام مراکزی که از سامانه کسبوکارها مجوز گرفتهاند
نخ نیوز: زمانی که شما پلمب میکنید، تکلیف پیمانکار چه میشود؟
به این دلیل که نفس این شغل را ناقض حقوق شهروندی و تهدیدکننده بهداشت عمومی میدانیم پلمب میشود. حالا اگر مجوزی دارد، باید در مسیر قانونی خودش پیگیری کند و اجازه ادامه فعالیت ندارد. به تازگی جلسهای در منطقه ۴ تهران داشتیم؛ آنجا اعلام شد برخی مراکز دپوی پسماند در سامانه کسبوکارها مجوز گرفتهاند. همانجا و در همان جلسه دادستان دستور داد که لیست و اسامی همه این مراکز را ارائه کنند تا همان روز دستور پلمب همه صادر شود؛ چون اگر مجوزی هم گرفتهاند، استفاده آنها از مجوز، استفاده صحیح و در چارچوب نیست و نمیتواند چنین محملی برای فعالیت باشد.
در همان جلسه مثالی زدم و گفتم: شما مجوز یک رستوران میگیرید و میخواهید غذا ارائه دهید؛ اینطور نیست که بدون رعایت اصول بیایید و فعالیت کنید. اگر اصول را رعایت نکنید، حتماً پلمب میشوید و قطعاً باید مجوزتان هم باطل شود. بنابراین این مجوزهایی که در سامانههای کسبوکار بهصورت مجازی صادر میشود که متولی آن وزارت اقتصاد است اصلاً و ابداً به این معنا نیست که شما شغلی راه بیندازید که بهداشت عمومی را تهدید کند. نه متولی سامانه، نه وزارت اقتصاد و نه پیشنهاددهندگان این مسیرِ تسهیل کسبوکارها، چنین چیزی را قبول یا دفاع نمیکنند.
لذا اعتقاد من این است که چون بیش از دو سوم این مراکز پلمب و جمعآوری شدهاند بهویژه در سمت کهریزک، باقرشهر و مناطق مشابه که استحضار دارید یک حجم وسیعی از زمینهایی که در اختیار این مافیاها بود، همگی پاکسازی شده است. این کار تماماً با حضور مستقیم بازرسی کل کشور، نماینده دادستان استان تهران، نماینده دادستان کل کشور و دستگاههای ذیربط انجام شد. درصد بالایی از زمینهای آن منطقه پاکسازی شده و این یعنی ما بسترهای زبالهگردی را به این شکل از بین میبریم.
نخ نیوز: زمانی که شما محل دپو را از بین میبرید، تکلیف زبالههای تولیدی چه میشود؟
همه اینها به همان شهرکی که در آرادکوه پیشبینی و تعیین شده منتقل شدهاند، و اکنون هم به آرادکوه انتقال داده میشوند. ما با تمام قدرت به شهرداری تهران کمک میکنیم تا بتواند آنجا را هم در چارچوبی منطقی و استانی ساماندهی کند تا آسیبهای زیستمحیطی در آن محدوده هم به حداقل برسد.
گذشته غیراصولی آرادکوه را شخم نزنید
نخ نیوز: مرکز آرادکوه خودش سمبل آلودگی است!
به این خاطر است که قانون اجرا نشده است. حتماً اطلاع دارید که آن مرکز از قبل از انقلاب مطالعه شده و بهعنوان مناسبترین جا برای تعیینتکلیف پسماند پایتخت انتخاب شده بود. در این تقریباً ۴۷ سال پس از انقلاب هم بخش عظیمی از پسماند تولیدی پایتخت که بدون حسابوکتاب هم تولید شده را بردیم و آنجا دفن کردیم. کارهای غیرمنطقی، غیر اصولی و غیرعلمی انجام شد؛ منتها نگاه امروز این است که شخمزدن گذشته و مقصریابی در گذشته، درد ما را دوا نمیکند.
ما باید الان مسئله را حل کنیم. لذا حتماً اطلاع دارید که با جلسات متعددی که برگزار شده و همراهیهای قوه قضاییه، سازمان حفاظت محیطزیست و سایر دستگاهها، با مطالعات و پیگیریهای علمی و کارشناسی مقرر شده که در آنجا یک زبالهسوز در اشل مناسب نصب و راهاندازی شود تا در گام اول برای این حجم پسماند پایتخت که با کمال تأسف بالاترین نرخ در دنیاست و روزانه بین ۶ تا ۷ هزار تن تولید میشود راهکاری ایجاد شود. این میزان تولید با هیچ عقل و منطقی سازگار نیست؛ شما هر چقدر هم بخواهید دفن کنید، مگر چقدر فضا برای دفن دارید؟
قرار است که در این زبالهسوزحدود ۶ هزار تن در روز زبالهسوزی انجام شود تا بهتدریج بار را سبک کند و بتوان برای این موضوع یک تدبیر منطقیتر اندیشید.
عدم اجرای قانون، پاشنه آشیل تقابل با مافیای زباله
نخ نیوز: آقای دکتر، فرمودید قانون هست، آییننامه هست، تجربههای بینالمللی هم فراوان است. یعنی درمان این درد مشخص است. اما آن مافیا چه میشود؟ مافیایی که طبق آنچه از یکی از بزرگترین مجموعههای صنعتی کشور به ما منتقل شده سالهاست اجازه اجرای این طرح را نمیدهد؛ مافیایی که حتی تا تهدید جانی مسئول هم جلو آمده و اساساً مانع حل معضل پسماند تهران است. شما این را چگونه حل میکنید؟
ما باید بپذیریم که یک کشور قدرتمند هستیم؛ باید بپذیریم که حاکمیت ما مقتدر است؛ باید بپذیریم که مدعیالعموم ما صاحب اختیار و قدرتمند است؛ باید بپذیریم که ضابطان ما توانمند و مقتدرند؛ و باید بپذیریم که مافیا نباید از ما قدرتمندتر باشد. اگر چنین باشد، ما ضعف حاکمیت داریم؛ اصلاً حاکمیت زیر سؤال میرود.
الان ما مشکل همافزایی و هماهنگی داریم؛ مشکل عدم اجرای قانون داریم. ببینید، شاید تا دیروز کسی جرأت نمیکرد سراغ این مراکز غیرمجاز برود، اما امروز شما از زبان من میشنوید که بیش از دو سوم این مراکز پلمب شده است. این اتفاق سادهای نیست. با تکلیفی که ایجاد شده، اکنون تمام ماشینهای حمل پسماند شهرداری که تحت مدیریت سازمان مدیریت پسماند فعالیت میکنند، همگی به GPS مجهز شدهاند. وقتی پسماند را درون شهر جمع میکنند، GPS مشخص میکند که باید مستقیماً به همان نقطهای بروند که به آنها اعلام شده است.
خودروهای حمل زباله شهرداری را در مراکز دپوی غیرمجاز مشاهده کردیم
نخ نیوز: مجموعه «نوماند» وظیفه دارد زباله را از مردم دریافت و تفکیک کند و در مقابل، مبلغی نقدی پرداخت یا معادل آن را در حساب شهروندی افراد شارژ کند؛ اما در عمل نه پرداخت نقدی انجام میشود و نه آنطور که بعضاً شارژ حسابهای شهروندی. اکنون این سؤال جدی مطرح است که چرا خودروهای مجموعه «نوماند» خودشان در حال زبالهگردی هستند؟ چرا بسیاری از کسبوکارها مانند رستورانها، ضایعاتی نظیر بطریهای نوشابه، ظروف یکبارمصرف، پلاستیکها و فلزات را جدا کرده و مستقیماً به زبالهگردها و فعالان غیرمجاز تفکیک میفروشند؟
واقعیت این است که برهمزدن یک روال چنددهساله، هم هزینهبر است و هم زمانبر. رویهای که چند دهه ادامه داشته، با دو سال ورود مدیریتی قابل اصلاح کامل نیست. مجموعهای که عنوان «مافیا» گرفته، یعنی شبکهای چندوجهی و قدرتمند که در هیچ قالب قانونی و منطقی نمیگنجد؛ طبیعی است که مقابله با چنین ساختاری بسیار دشوار باشد.
برای شفافسازی بیشتر باید گفت که ما حتی خودروهای حمل پسماندِ متعلق به سازمان مدیریت پسماند را در همان مراکز غیرمجاز مشاهده کردیم؛ یعنی خودرویی که باید برای سازمان کار کند، از هر چهار سرویس، یک سرویس را به مراکز غیرمجاز تحویل میدهد. به همین دلیل برخورد انجام شد. اکنون برای جلوگیری از این تخلفات، تمام خودروهای حمل پسماند به سیستم GPS مجهز شدهاند. اما همچنان در گزارشها مشاهده میشود که برخی رانندگان با دستکاری مسیر، به جای انتقال بار به مقصد رسمی، زبالهها را به شبکههای مافیایی تحویل میدهند. این مراکز و رانندگان متخلف یکییکی شناسایی، پلمب و با آنها برخورد میشود. اما همانطور که گفته شد، مسیر بسیار دشوار است.
در نهایت باید تأکید کرد که حوزه خدمات شهری بهویژه موضوعات پیچیدهای مانند پسماند ـ به همکاری و همافزایی جدی میان همه نهادها نیاز دارد تا مشکلات ریشهای حل شود.
همچنین از نگاه پرسشگرانه و دقیق شما و همکارانتان تشکر میکنم. امیدوارم همین دوربینهای منتقد و مطالبهگر که پس از هر اظهارنظر یک مدیر، ده پرسش به میان میآورند، همچنان فعال بمانند و حتی بیشتر شوند تا همه امور در مسیر صحیح خود قرار گیرد.
