به گزارش خبرنگار فضا و نجوم نخ نیوز، صنعت فضایی کشور در آستانه یک رویداد بزرگ قرار دارد. طبق برنامهریزیها قرار است در تاریخ ۷ دیماه سال جاری، ماهواره سنجشی ظفر ۲ به همراه دو ماهواره دیگر با نامهای کوثر ۱.۵ و پایا، راهی مدار زمین شوند. این پرتاب که با استفاده از ماهوارهبر خوشنام و قدرتمند سایوز از پایگاه فضایی وستوچنی روسیه انجام میشود، نقطه عطفی در بهرهبرداری عملیاتی از دستاوردهای فضایی کشور محسوب میشود.
ریشه و تبارشناسی ظفر ۲؛ میراث دانشگاه علم و صنعت
ماهواره ظفر۲ یک پروژه یکشبه نیست، بلکه حاصل بیش از یک دهه تلاش نخبگان در دانشگاه علم و صنعت ایران است. این دانشگاه که پیشگام ساخت ماهوارههای بومی در کشور است، کار خود را با ماهواره نوید در سال ۱۳۹۰ آغاز کرد. پس از آن ماهوارههای تدبیر (مبین) در سال ۱۳۹۲ و ظفر ۱ در سال ۱۳۹۸ طراحی و ساخته شدند.
ظفر ۲ در واقع چهارمین فرزند فضایی این دانشگاه محسوب میشود. برای ساخت این سازه پیشرفته فضایی، از ۶۴ قطعه پیچیده و ۶۴ هزار قطعه الکترونیکی و مکانیکی استفاده شده و طراحی و ساخت آن حاصل تلاش ۳۴۰ هزار نفر ساعت کار تخصصی دانشمندان جوان ایرانی طی سالها بوده است.
داستان ظفر ۱؛ شکستی که مقدمه پیروزی شد
برای درک اهمیت ظفر ۲، باید سرنوشت برادر بزرگترش، ظفر ۱ را مرور کنیم. این ماهواره در ۲۰ بهمن ۱۳۹۸ با ماهوارهبر ایرانی سیمرغ از پایگاه امام خمینی (ره) پرتاب شد. ظفر ۱ مجهز به دوربینهای پانکروماتیک (سیاه و سفید) با قدرت تفکیک ۲۵ متر بود و قرار بود در مدار ۵۳۰ کیلومتری قرار بگیرد.
در جریان آن پرتاب، تمام مراحل ابتدایی شامل بلند شدن، جدایش مرحله اول و استارت مرحله دوم با موفقیت انجام شد. ماهواره تا ارتفاع ۵۴۰ کیلومتری بالا رفت و حتی به مدت ۷ دقیقه اطلاعات تلهمتری ارسال کرد. اما در ثانیههای پایانی، ماهوارهبر نتوانست به سرعت لازم برای تزریق ماهواره در مدار برسد (کمبود سرعتی که وزیر وقت ارتباطات از آن به عنوان ۱۲ ثانیه لعنتی یاد کرد).
در نتیجه ماهواره در مدار قرار نگرفت و در اقیانوس هند سقوط کرد. با این حال، دادههای ارزشمند آن پرتاب باعث شد عیوب سیستمهای پرتابگر و ماهواره شناسایی شود. (لازم به ذکر است ماهوارهبر سیمرغ پس از آن شکستها، نهایتاً در بهمن ۱۴۰۲ با پرتاب همزمان سه ماهواره به موفقیت کامل رسید).
ظفر ۲؛ جهش فناوری نسبت به نسل قبل
اکنون ظفر ۲ با درسآموزی از گذشته و ارتقای چشمگیر فناوریها آماده پرتاب است. این ماهواره که در رده ماهوارههای مدار پایین (LEO) قرار دارد، دارای ویژگیهای متمایز زیر است:
ارتقای دوربینها
در حالی که ظفر ۱ تصاویر سیاه و سفید با رزولوشن ۲۵ متر میگرفت، ظفر ۲ به دوربینهای چندطیفی (رنگی) با قدرت تفکیک ۱۶ متر مجهز شده است. این یعنی چشمان ظفر ۲ بسیار تیزبینتر شده و میتواند جزییات دقیقتری از پدیدههای زمینی را به صورت رنگی ثبت کند.
سامانه مخابراتی پیشرفته (ذخیره و ارسال)
یکی از مهمترین ویژگیهای ظفر ۲ که توسط محققان مخابرات دانشگاه علم و صنعت پیادهسازی شده، محموله ذخیره و ارسال (S&F) است. این سیستم امکان ارتباط بین ۲۵۶ کاربر زمینی را فراهم میکند.
کاربرد آن به این صورت است که میتواند دادهها را از نقاط دورافتاده (مانند دکلهای نفتی، کشتیها در دریا یا ایستگاههای لرزهنگاری) دریافت کرده، ذخیره کند و به ایستگاه مرکزی تحویل دهد. همچنین امکان برقراری ارتباط صوتی یکطرفه و ارسال پیام بین دو کاربر که در پوشش ماهواره باشند نیز وجود دارد.
محموله تحقیقاتی تشعشعات
این ماهواره مجهز به سنسورهای پیشرفتهای برای سنجش تشعشعات فضایی (SPU) است که اثر پرتوهای کیهانی بر تراشههای الکترونیکی را بررسی میکند. این دانش برای ساخت ماهوارههای بادوامتر در آینده حیاتی است.
چرا ظفر ۲ برای ایران حیاتی است؟
دادههای دریافتی از ظفر ۲ صرفاً جنبه علمی ندارد، بلکه مستقیماً در مدیریت منابع و بحرانهای کشور کاربرد دارد. مهمترین ماموریتهای این ماهواره عبارتند از:
- بخش کشاورزی: تهیه نقشه دقیق اراضی کشاورزی در مقیاس ملی و پایش سلامت و رشد محصولات.
- بخش منابع آب (هیدروگرافی): پایش دقیق تغییرات مرز دریاچههای دائمی و فصلی (مانند دریاچه ارومیه)، بررسی بستر رودخانهها و تغییرات خطوط ساحلی.
- بخش مدیریت بحران: تهیه نقشههای فوری از مناطق زلزلهزده یا سیلزده برای شناسایی نقاط تخریب شده و کمک به نیروهای امدادی، همچنین پایش کانونهای گرد و غبار و آتشسوزی جنگلها.
- بخش شهری و نقشهبرداری: نظارت بر گسترش بیرویه شهرها، تولید نقشههای کاربری اراضی و شناسایی گسلهای زمینشناسی.
تداوم همکاریهای بینالمللی در پرتاب؛ بهرهگیری مجدد از سایوز
نکته قابل توجه، بهرهگیری مجدد از ماهوارهبر روسی سایوز در این مأموریت است. استفاده از پرتابگرهای مطمئن خارجی در کنار توسعه پرتابگرهای بومی، راهبردی است که ایران از چند سال گذشته در پیش گرفته است و مختص به پرتاب ظفر ۲ نیست.
در حالی که پرتاب ظفر ۱ با سیمرغ انجام شد، برای ظفر ۲ تصمیم بر این شده است که در ادامه روند همکاریهای فضایی سالهای اخیر، از ظرفیت پرتابگر سایوز استفاده شود. سایوز یکی از ایمنترین و پرکارترین پرتابگرهای تاریخ است و استفاده از آن، ضریب اطمینان موفقیت مأموریت و قرارگیری قطعی این سرمایه ملی در مدار را تضمین میکند.
این تصمیم دو پیام دارد: اول اینکه ایران میخواهد از قرارگیری قطعی این ماهواره ارزشمند و عملیاتی در مدار اطمینان حاصل کند تا دادههای آن هرچه سریعتر در دسترس مدیران کشور قرار گیرد. دوم اینکه همکاریهای فضایی بینالمللی ایران به موازات توسعه پرتابگرهای بومی (مانند سیمرغ و قائم) در حال گسترش است.
پرتاب ماهواره ظفر ۲ در ۷ دیماه سال جاری، نمادی از بلوغ چرخه فناوری فضایی در ایران است. از طراحی و ساخت در آزمایشگاههای دانشگاه علم و صنعت تا پرتاب با همکاری شریک بینالمللی، همگی نشان میدهد که ایران مصمم است از فضا به عنوان ابزاری برای توسعه کشاورزی، مدیریت آب و حفاظت از محیط زیست استفاده کند.
