یک کارشناس مسائل بین‌الملل گفت که در رابطه با رفع محدودیت‌های تسلیحاتی در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ به این شکل که به طور خودکار تحریم‌ها رفع شود و هیچ اقدام، بیانیه و اعلامیه‌ای نیاز نباشد، از کارهای خوب بوده است.
بعد از حدود ۲ دهه روز چهارشنبه ۲۶ مهرماه، تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران به طور کامل لغو شد. از این پس، ایران می‌تواند به طور جدی در صدد توسعه دیپلماسی و تعاملات دفاعی دو و چندجانبه و مشارکت فعال در ترتیبات امنیتی، تسلیحاتی منطقه‌ای و بین‌المللی باشد. از این تاریخ، هیچ مانع حقوقی و بین‌المللی بر سر راه ایران برای خرید و فروش تسلیحات وجود ندارد.
بر اساس بند ۳ و ۴ ضمیمه ب قطعنامه ۲۲۳۱، در ۲۶ مهرماه (۱۸ اکتبر) یا آن‌طور که در قطعنامه ۲۲۳۱ «روز انتقالی یا هشت سال پس از تاریخ روز قبول توافق» نامیده شده، بخشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های ایران که از سوی شورای امنیت سازمان ملل وضع شده، لغو می‌شود. مهم‌ترین موارد مربوط به سازمان ملل که در روز ۱۸ اکتبر به صورت خودکار لغو می‌شوند؛ ایران می‌تواند همه نوع فعالیت در ارتباط با موشک‌های بالستیک که قابلیت حمل سلاح هسته‌ای دارند را انجام دهد، کشورهای جهان دیگر مجبور نیستند قبل از انتقال برخی از موشک‌ها، پهپادها و فناوری‌های مرتبط به و از ایران از شورای امنیت مجوز دریافت کنند و کشورهای عضو سازمان ملل باید دارایی های افراد و نهادهای درگیر در برنامه‌های موشکی و هسته‌ای ایران را آزاد کنند.
تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران برقرار بود تا اینکه در روند مذاکرات هسته‌ای ۲۰۱۵ در وین میان ایران و ۱+۵، محدودیت‌های مرتبط با صنعت نظامی ایران که به واسطه فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحریم شده بودند نیز مورد بحث قرار گرفت. چون دلیل تحریم‌های تسلیحاتی، اختلاف بر سر برنامه هسته‌ای ایران بود، تیم مذاکراتی ایران بر رفع این تحریم‌ها در چارچوب توافق هسته‌ای تاکید داشت. هر چند این موضوع یکی از موضوعات اختلافی مهم در روند مذاکرات هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ بود اما در نهایت دو طرف بر سر لغو تحریم‌های تسلیحاتی متعارف و موشکی ایران توافق کردند و این توافق در برجام مورد توجه قرار گرفت و در قطعنامه ۲۲۳۱ نیز تصویب شد.
جلسه شورای امنیت در سال ۲۰۱۸
«رحمان قهرمان‌پور» در گفت‌وگو با نخ نیوز در پاسخ به اینکه لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران به طور کامل که شامل انواع تسلیحات سبک و سنگین متعارف می‌شود به لحاظ حقوق بین‌الملل چه تاثیری بر تعاملات منطقه‌ای و جهانی ایران می‌گذارد، گفت: وضعیت حقوقی برجام فعلا مبهم است. از یک طرف آمریکا از برجام خارج شده اما هم‌چنان عضو مهم این توافق است و از طرف دیگر ایران با این که رسما از برجام خارج نشده اما در پاسخ به خروج آمریکا مجموعه‌ای از اقدامات فرابرجامی را انجام داد که از نظر اروپا نقض برجام است، البته نه «نقض اساسی» برجام. از این رو از ۲۶ مهرماه تمامی کشورها بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ موظف نیستند که برای واردات و صادرات تجهیزات نظامی و دفاعی از یا به ایران به شورای امنیت سازمان ملل گزارش بدهند.
وی افزود: از این پس کشورها بر اساس سیاست‌ها و سلایق خود رفتار می‌کنند؛ اگر کشوری برداشت و نگاهش این باشد که تحریم‌ها علیه ایران تمام شده است بر اساس همان عمل می‌کند اما کشورهای اروپایی و آمریکا حتما با توجه به نگاه و سیاست‌شان نسبت به ایران تحریم‌ها را ادامه می‌دهند و از نفوذ و توان خود استفاده می‌کنند تا کشورهای دیگر هم با ایران در این زمینه معامله نکنند. البته برخی کشورها که سلاح‌هایشان ساخت خودشان است و وابستگی به کشورهای اروپایی و آمریکایی ندارند می‌توانند در این رابطه آزادانه‌تر برخورد کنند و در این صورت این کشورها می‌توانند به قوانین و قواعد سازمان ملل استناد کنند.
قهرمان‌پور گفت: کشورهایی مثل روسیه و چین تا حدی این توان را دارند بر اساس تفسیر خود بگویند محدودیتی در تعامل نظامی با ایران ندارند.
وی درباره دلایل ادامه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران از سوی اتحادیه اروپا گفت: این رفتار چند دلیل دارد، اول اینکه اتحادیه اروپا از نقش ایران در جنگ اوکراین ناراضی است و تلاش دارد با این رفتارها موضع ایران را در بحث اوکراین تغییر دهد. دوم، در جریان بودن مذاکرات ایران و آمریکا با هدف بازگشت به برجام موضوعی است که برای اروپا مهم است. آن‌ها نمی‌خواهند مسیر دیپلماسی و ارتباط موجود از بین برود. اروپا خود را هم‌چنان پایبند به دیپلماسی می‌داند. سوم، اتحادیه اروپا نمی‌خواهد به سمت اسنپ بک برود، از این رو ادامه تحریم‌ها خارج از چارچوب بین المللی را دنبال کرده است.
سفر بورل به تهران در تیرماه ۱۴۰۱
قهرمان‌پور در پاسخ به اینکه چرا سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا به جای ادامه تحریم‌های تسلیحاتی ایران نسبت به فعال کردن مکانیسم ماشه اقدام نکردند، تصریح کرد: اروپایی‌ها نمی‌خواهند در این مقطع و شرایط بین‌المللی، ایران را در موقعیتی قرار دهند که به سمت افزایش سطح غنی‌سازی خود برود و دامنه فعالیت‌های خود را افزایش دهد. این همان پلن C مدنظرشان در مواجهه با ایران است؛ به این معنا که اروپا و آمریکا از برجام عبور کردند اما دارند فشار می‌آورند که توافق جامع‌تری را ایران بپذیرد. اگر این توافق زودتر حاصل شود برای اروپا و آمریکا خوب است، در غیر این صورت ترجیح می‌دهند در وضعیت فعلی شرایط را بر سر ایران بحرانی نکنند؛ با وجود مساله اوکراین، شرایط ورود به یک بحران دیگر را ندارند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل تصریح کرد: اگر اروپا درخواست اسنپ بک را مطرح می‌کرد، روند مذاکرات ایران و آمریکا متوقف می‌شد و این مورد نظر اروپا نیست.
این کارشناس مسائل بین‌الملل درباره امکان بازگشت طرف‌ها به برجام در شرایط فعلی تصریح کرد: بازگشت به برجام کار سخت و دشواری است. تا توافق جدیدی بر اساس خواست طرف‌ها انجام نشود، وضعیت مبهم باقی می‌ماند اما یکی از پیامدهای اجرا نشدن برجام به طور کامل و ادامه این توافق به شکل فعلی این است که ریسک معامله با ایران چه در حوزه هسته‌ای و چه تسلیحاتی و حتی تجاری و اقتصادی افزایش می‌یابد و این در بلندمدت برای ایران مطلوب نیست. آمریکا و اروپا در این رابطه دست‌شان بازتر است و فضای ابهام به نفع آن‌هاست.
وی در پاسخ به این پرسش که بهتر نیست به لحاظ حقوقی، ایران از سازمان ملل و شورای امنیت بخواهد بیانیه یا اعلامیه ای در تایید رفع محدودیت‌های تسلیحاتی ایران ارایه کند تا به این شکل کشورها متقاعد شوند به طور دقیق که این محدودیت‌ها رفع شده است و مانعی وجود ندارد، اظهار کرد: قاعدتا معاونت حقوقی وزارت امور خارجه می‌تواند این کار را انجام دهد اما همان طور که می‌دانیم روندهای حقوقی زمان‌بر است هر چند که اعتبار و مشروعیت ایجاد می‌کند. اگر سازمان ملل رای دهد، ایران می تواند فضای بازتر و شفاف‌تری را در حوزه‌های امنیتی و دفاعی در سطح جهانی تجربه کند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این که چرا مقامات نظامی و امنیتی کشور کمتر درباره اثرات رفع محدودیت‌های نظامی و دفاعی کشور صحبت می‌کنند، گفت: درباره فعالیت‌های موشکی پیمان الزام‌آور بین‌المللی وجود ندارد. از این رو ورود به این مبحث چندان مورد توجه و علاقه بخش‌های امنیتی و دفاعی ایران و نیز سایر کشورها نیست. هیچ کشوری نیست که اطلاع‌رسانی و نظارت در این بخش را آزاد بگذارد و این کاملا قابل درک است؛ در حالی که آمریکا و اروپا تلاش کرده و دارد که برنامه دفاعی و موشکی ایران را مرتبط و در خدمت برنامه هسته‌ای ایران نشان دهد.
قهرمان‌پور درباره نگاه مسولان دفاعی و امنیتی کشور به رفع تحریم‌های تسلیحاتی خاطرنشان کرد: گروهی معتقدند، چه درباره مسائل موشکی و دفاعی مذاکره و صحبت کنید چه نکنید، بالاخره طرف‌های مقابل و دشمنان متوجه اقدامات ما می‌شوند. بنابراین چه بهتر که خودمان ساز و کاری ایجاد کنیم که از ابهام آفرینی پیشگیری کنیم. گروه دومی هستند که می‌گویند اگر اقداماتی انجام می‌دهیم چه در موشکی و دفاعی و چه هسته‌ای باید تمهیدات حقوقی و بین‌المللی آن را در نظر بگیریم تا آنچه بر سر مساله هسته‌ای روی داد را دیگر شاهد نباشیم. به نظر می آید مسوولان نظامی و امنیتی کشور با دیدگاه اول همراه هستند ولی دیپلمات‌ها و سیاسیون از دیدگاه دوم تبعیت می‌کنند. این دو دیدگاه همیشه وجود داشته است و قطعی نمی‌توان گفت کدام درست است. گروه اول می‌گوید وقتی مسائل دفاعی و امنیتی‌تان را اعلام می‌کنید، قدرت بازداندگی کشور برملا می‌شود. اما حرف دیپلمات‌ها این است که باید از رخدادهای بین‌المللی پیشگیری کنیم و کاری کنیم دیگر هجمه تبلیغاتی علیه کشور ایجاد نشود. البته من هم با دیدگاه دوم موافقم. در عصر اطلاعات و فناوری‌های برتر و هوشمند، طبیعی است فراتر از توان و امکانات ما، دیگران از برنامه موشکی ما مطلع شوند پس چه بهتر تمهیداتی داشته باشیم که مساله موشکی ما دوباره مثل مساله هسته‌ای تبدیل به بحران نشود و به نظر تا الان تا حدی در این کار موفق بودیم.
رزمایش مشترک پهپادی ۱۴۰۱
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به اینکه اقدام تیم مذاکره‌کننده وقت برای رفع محدودیت‌های تسلیحاتی به لحاظ حقوقی و سیاسی که بعد از هشت سال طبق زمان‌بندی اجرای برجام محقق شده است را چطور ارزیابی می‌کنید، گفت: امروز منصف‌ترین منتقدها قبول دارند کار تیم مذاکره‌کننده در دولت قبل از نظر حقوقی و حرفه‌ای دقیق بوده است، اما در دعواهای سیاسی این تلاش و اقدام گم شد و برخی حاضر نیستند موفقیت طرف مقابل را به رسمیت بشناسند، اما شک نداریم که این کار برای منافع ملی کشور بوده و به درستی انجام شده است. تیم جدید مذاکراتی هم همان‌طور که تاکنون دیدیم، بر همین اساس عمل کردند، آن‌ها ابتدا تلاش کردند چارچوب جدیدی برای مذاکرات ایجاد کنند اما نشد و بهترین شیوه را ادامه همان ساختار شکل‌گرفته در برجام دیدند.
قهرمان‌پور اظهار کرد: قطعا آنچه در رابطه با رفع محدودیت‌های تسلیحاتی در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ در روند مذاکرات به دست آمده است آن هم به این شکل که به طور خودکار تحریم‌ها رفع شود و هیچ اقدام و بیانیه و اعلامیه‌ای نیاز نباشد، از کارهای خوب است. باید منصفانه و دقیق نقد کنیم، همان طور که این مساله را مثبت می‌بینم، مثلا اسنپ‌بک را ضعف برجام می‌دانم، هر چند درباره آن باید گفت که تیم مذاکراتی چاره‌ای نداشتند. محدودیت‌های زمانی و مکانی و ماهیتی در روند مذاکرات بوده است که به این تصمیم‌ها منجر شد.
وی خاطرنشان کرد: در مجموع کار قابل دفاعی به لحاظ حقوقی و سیاسی در رابطه با رفع محدودیت‌های تسلیحاتی در قطعنامه ۲۲۳۱ انجام شده است. باید بگویم در این رابطه آقای ظریف و تیم‌شان یک کار شسته‌رفته، دقیق و فنی انجام دادند. شاید اگر زمان لازم را داشتند و در داخل تحت فشار برای انجام توافق نبودند، در برخی از بخش‌های دیگر بهتر عمل می‌کردند. معتقدم تیم مذاکراتی در دولت آقای رئیسی هم قبول دارند کاری که انجام شده کار حرفه‌ای و قابل دفاعی بوده است.
