خودارضایی یا استمنا (masturbation) به تحریک آگاهانه اندام تناسلی توسط خود فرد به منظور لذت جنسی و رسیدن به برانگیختگی یا ارگاسم گفته می‌شود. این رفتار جنسی در میان دختران و پسران نوجوان رایج است و از دید علمی بخشی طبیعی از روند رشد جنسی انسان محسوب می‌شود. بسیاری از نوجوانان در سنین بلوغ کنجکاوی‌های جنسی را تجربه می‌کنند و ممکن است برای ارضای میل جنسی خود به خودارضایی روی آورند. بر خلاف برخی باورهای عامه، خودارضایی در حد اعتدال به خودی خود عارضه جسمی خطرناکی ندارد و نمی‌تواند به اندام‌های داخلی آسیب برساند. مطالعات جمعیت‌شناختی نیز نشان داده که درصد قابل توجهی از نوجوانان این رفتار را تجربه کرده‌اند؛ برای مثال در یک پژوهش در ایالات متحده نزدیک به نیمی از دختران تا سن ۱۷ سالگی دست‌کم یک‌بار خودارضایی را تجربه کرده بودند. بنابراین انجام خودارضایی در نوجوانان رفتاری نسبتا شایع و نشانه‌ای از کنجکاوی و تمایلات جنسی طبیعی در سن بلوغ است.
از نظر فیزیولوژیک، در طی خودارضایی و رسیدن به اوج لذت جنسی (ارگاسم)، در بدن هورمون‌های مختلفی ترشح می‌شود. مهم‌ترین این مواد شیمیایی اندورفین و دوپامین هستند که باعث ایجاد احساس لذت، آرامش و رفع تنش می‌شوند. به همین دلیل پس از ارگاسم معمولاً فرد احساس آرامش و رضایت جسمی و روحی می‌کند و حتی ممکن است دچار خواب‌آلودگی دلپذیری شود. خودارضایی فردی (بدون شریک) همچنین فاقد خطر بارداری ناخواسته و بیماری‌های آمیزشی است، چرا که در این فرآیند تبادل مایعات جنسی با فرد دیگری صورت نمی‌گیرد. البته باید تأکید کرد که خودارضایی رفتاری کاملاً شخصی است و برخی از نوجوانان ممکن است تمایلی به انجام آن نداشته باشند که این نیز کاملاً طبیعی است. شدت میل جنسی، تربیت خانوادگی، اعتقادات فردی و مذهبی می‌تواند بر انتخاب نوجوان در این زمینه تأثیر بگذارد.
تعریف علمی خودارضایی در دختران
خودارضایی در دختران به معنای تحریک اندام تناسلی خارجی (مانند کلیتوریس و سایر نواحی حساس اطراف فرج) توسط خود فرد برای دستیابی به برانگیختگی جنسی و ارگاسم است. این عمل می‌تواند با کمک دست، لمس مستقیم یا استفاده از وسیله‌های مخصوص (ویبراتور و غیره) صورت گیرد. در متون پزشکی از خودارضایی زنان گاهی با واژه استشها نیز یاد شده است، هرچند در زبان رایج همان کلمه «خودارضایی» برای هر دو جنس به کار می‌رود. از منظر علمی، خودارضایی نوعی رفتار جنسی طبیعی است که در بسیاری از گونه‌های پستانداران هم مشاهده شده و منحصر به انسان نیست. در واقع، خودتحریکی جنسی در میان انسان‌ها رفتاری شایع است به طوری که تحقیقات نشان می‌دهد حدود ۲۷٪ تا ۴۰٪ زنان و ۴۱٪ تا ۶۵٪ مردان در دوره‌ای از زندگی خود این کار را انجام می‌دهند. البته میزان و نحوه انجام می‌تواند در افراد مختلف بسیار متفاوت باشد.
خودارضایی به طور کلی یک فعالیت غیربیمارگونه در نظر گرفته می‌شود و به خودی خود اختلال محسوب نمی‌شود. بسیاری از متخصصان سکسولوژی آن را بخشی از فرایند شناخت بدن و تمایلات جنسی می‌دانند. انجام این رفتار به دختران جوان کمک می‌کند تا نسبت به واکنش‌های بدن خود، نواحی حساس و چگونگی رسیدن به لذت، شناخت بهتری پیدا کنند. همچنین خودارضایی در خلوت شخصی فرد را قادر می‌سازد بدون نگرانی از قضاوت دیگران یا خطرات بارداری و بیماری، میل جنسی خود را ارضا کند. به عبارت دیگر، خودارضایی نوعی تخلیه ایمن میل جنسی محسوب می‌شود که در آن فرد مستقل از شریک جنسی به ارضای نیازهای خود می‌پردازد.
البته لازم به ذکر است که نگاه فرهنگی و تربیتی به خودارضایی در جوامع مختلف متفاوت است. در برخی فرهنگ‌ها این عمل تابو محسوب می‌شود و درباره آن آشکارا صحبت نمی‌شود. این سکوت یا نگاه منفی فرهنگی می‌تواند باعث شود نوجوانان در صورت انجام خودارضایی دچار احساس گناه یا اضطراب شوند، حتی اگر از نظر علمی و پزشکی آسیبی متوجهشان نباشد. در ادامه، پس از تعریف علمی، به دلایل روی‌آوردن دختران به خودارضایی، فواید و عوارض احتمالی آن و همچنین معیارهای تمایز رفتار جنسی سالم از ناسالم خواهیم پرداخت.
دلایل رایج خودارضایی در دختران نوجوان
دختران نوجوان ممکن است بنا به دلایل گوناگونی اقدام به خودارضایی کنند. دوره بلوغ با تغییرات هورمونی گسترده‌ای همراه است که موجب افزایش میل جنسی و بروز کنجکاوی‌های تازه در مورد مسائل جنسی می‌شود. در این سن طبیعی است که فرد نسبت به بدن خود و احساس لذت جنسی کنجکاو شود. در زیر به برخی از مهم‌ترین دلایل خودارضایی در دختران نوجوان اشاره شده است:
- کنجکاوی و شناخت بدن: بسیاری از دختران برای کشف تغییرات بدن خود و حس کنجکاوی درباره لذت جنسی، خودارضایی را تجربه می‌کنند. میل به شناخت واکنش‌های جنسی طبیعی بدن، عاملی قوی در آغاز این رفتار است.
- نیاز شدید جنسی در دوران بلوغ: اوج‌گیری ترشح هورمون‌های جنسی در سال‌های بلوغ می‌تواند میل جنسی را به شدت افزایش دهد. خودارضایی روشی در دسترس برای تخلیه این تنش جنسی شدید است، به‌ویژه در افرادی که هنوز ارتباط جنسی در زندگی‌شان معنا ندارد.
- کاهش استرس و تنش‌های روحی: برخی نوجوانان هنگام استرس، اضطراب یا ناراحتی عاطفی به خودارضایی رو می‌آورند زیرا ارگاسم باعث آرامش موقتی و رهایی از تنش می‌شود. تحقیق‌ها نیز تأیید کرده‌اند که لذت جنسی می‌تواند به عنوان نوعی مکانیزم مقابله با استرس عمل کند و فرد را موقتاً آرام نماید.
- فانتزی‌ها و تخیلات جنسی: تخیلات جنسی و خیال‌پردازی درباره روابط صمیمی در سنین نوجوانی شدت می‌گیرد. خودارضایی راهی است که از طریق آن فرد می‌تواند در خلوت خود به این فانتزی‌ها پاسخ بدهد و آن‌ها را تخلیه کند بدون آنکه وارد رابطه واقعی شود.
- عدم دسترسی به رابطه جنسی امن یا ازدواج: در فرهنگ‌هایی که رابطه جنسی به چارچوب ازدواج موکول شده، فرد مجرد برای ارضای میل خود گزینه‌ای جز خودارضایی پیش‌رو ندارد. دخترانی که قصد حفظ بکارت تا پیش از ازدواج را دارند یا شرایط ارتباط عاطفی و جنسی را ندارند، ممکن است برای رفع نیازهای طبیعی خود به خودارضایی روی آورند. این رفتار از دید برخی متخصصان بهتر از وارد شدن به روابط پرخطر یا ناخواسته تلقی می‌شود.
- عدم رضایت از رابطه جنسی با شریک (در متأهلین): هرچند موضوع بحث ما بیشتر نوجوانان مجرد است، اما حتی در زنان متأهل نیز گاهی خودارضایی به دلیل ارضا نشدن کامل در رابطه زناشویی رخ می‌دهد. اگر همسر فرد میل جنسی پایین‌تری داشته باشد یا نتواند او را به ارگاسم برساند، ممکن است زن برای تکمیل رضایت جنسی خود، مخفیانه به خودارضایی روی آورد.
- تمایلات همجنس‌خواهانه یا عدم علاقه به جنس مخالف: برخی دختران نوجوان که نسبت به جنس مخالف کشش جنسی کمتری دارند یا در حال کاوش هویت جنسی خود هستند، ممکن است به جای برقراری رابطه با دیگران، با خودارضایی نیازهایشان را برطرف کنند. البته این موضوع بسته به هر فرد متفاوت است.
دلایل فوق به خوبی نشان می‌دهند که خودارضایی لزوماً به معنای وجود مشکل یا انحراف در فرد نیست، بلکه اغلب پاسخی به شرایط طبیعی روانی و فیزیولوژیک او است. باید تأکید کرد که انجام خودارضایی به این معنا نیست که فرد دچار «اعتیاد جنسی» یا مشکل خاصی است. بسیاری از نوجوانان ممکن است تنها گهگاه به این رفتار بپردازند و در باقی زمان‌ها تمرکز خود را بر تحصیل و سایر فعالیت‌های زندگی بگذارند. در مقابل، اگر دختری هیچ‌گاه میل به خودارضایی نداشته باشد نیز غیرطبیعی تلقی نمی‌شود؛ میزان تمایلات جنسی در افراد مختلف متفاوت است و نبود خودارضایی به معنای سردمزاجی یا مشکل جنسی نیست.
جالب است بدانیم تحقیقات علمی دلایل مشابهی را برای خودارضایی در زنان و مردان گزارش کرده‌اند. برای مثال، در یک پژوهش ملی در آمریکا شایع‌ترین انگیزه‌های افراد برای خودارضایی به ترتیب «احساس لذت»، «برانگیختگی یا همان حس شهوت درونی»، «رهایی از استرس» و «ایجاد آرامش و ریلکسیشن» بوده است. همچنین دلایلی که برخی افراد اصلاً خودارضایی نمی‌کنند شامل نداشتن علاقه، داشتن رابطه عاطفی متعهدانه (و ترجیح ارتباط جنسی با شریک)، یا تعارض این کار با ارزش‌ها و باورهای مذهبی‌شان بوده است. این یافته‌ها نشان می‌دهد عوامل فرهنگی و اعتقادی می‌توانند نقش بازدارنده داشته باشند، در حالی که عوامل فیزیولوژیک (مثل لذت و تنش جنسی) مشوق‌های انجام این رفتار هستند.
فواید خودارضایی دختران از دیدگاه علمی و روان‌شناختی
اگرچه بحث از فواید خودارضایی ممکن است در نگاه اول عجیب یا تابوشکن به نظر برسد، اما پژوهش‌های علمی محدودی که در این زمینه صورت گرفته برخی مزایا و اثرات مثبت بالقوه را برای خودارضایی ذکر کرده‌اند. تأکید بر این نکته ضروری است که منظور از فواید، اثرات مثبتی است که در صورت انجام متعادل و غیر وسواسی این رفتار می‌تواند حاصل شود؛ به هیچ وجه هدف تشویق افراط در خودارضایی یا انکار عوارض احتمالی نیست. در ادامه به چند مورد از فواید احتمالی (جسمی و روانی) خودارضایی که در منابع علمی و روان‌شناختی به آن‌ها اشاره شده می‌پردازیم:
- کاهش استرس و اضطراب: رسیدن به ارگاسم در طی خودارضایی منجر به ترشح اندورفین‌ها و سایر هورمون‌های آرام‌بخش در مغز می‌شود که استرس را کاهش می‌دهند. بسیاری از افراد گزارش می‌کنند که پس از خودارضایی احساس آرامش عمیقی به آن‌ها دست می‌دهد و تنش‌های عصبی‌شان کم می‌شود. این اثر می‌تواند به خصوص برای نوجوانانی که درگیر اضطراب‌های دوران بلوغ و فشارهای درسی هستند، به طور موقت تسکین‌دهنده باشد.
- ایجاد احساس لذت و بهبود خلق: لذت جنسی حاصل از خودارضایی به خودی خود می‌تواند حال روحی فرد را بهتر کند و باعث ترشح دوپامین (هورمون پاداش و لذت) در مغز شود. دوپامین و اندورفین‌های آزادشده پس از ارگاسم، ترکیب قدرتمندی برای ایجاد احساس شادی و رضایت خاطر هستند. این حالت سرخوشی ملایم می‌تواند به بهبود خلق‌وخوی فرد کمک کند و مثلا در روزهایی که دچار کسالت یا ناراحتی است، روحیه‌اش را اندکی ارتقاء دهد.
- کمک به خواب راحت‌تر: بسیاری از افراد پس از ارگاسم احساس خستگی خوشایندی دارند که آن‌ها را به خواب فرو می‌برد. خودارضایی می‌تواند به تنظیم چرخه خواب نیز کمک کند. در واقع آرامش جسمی و ترشح هورمون‌هایی مانند پرولاکتین پس از رسیدن به اوج لذت، مغز را در وضعیتی قرار می‌دهد که آماده خوابیدن است. بنابراین اگر نوجوانی به دلیل تنش‌های روزمره مشکل بی‌خوابی دارد، خودارضایی (در حد متعارف) ممکن است به خواب‌آلودگی و استراحت بهتر او کمک کند.
- رهایی از گرفتگی عضلانی و دردهای قاعدگی: تحقیقات نشان داده ارگاسم می‌تواند موجب انقباض و سپس شل شدن عضلات رحم و لگن شود و از این طریق درد قاعدگی را تسکین دهد. اندورفین‌های آزاد شده هنگام خودارضایی، خاصیت ضد درد دارند و می‌توانند شدت کرامپ‌های قاعدگی یا حتی سردردهای میگرنی مرتبط با پریود را کاهش دهند. به همین خاطر برخی متخصصان به زنانی که دچار دردهای شدید پیش از قاعدگی یا حین آن هستند توصیه می‌کنند خودارضایی یا رابطه جنسی را به عنوان یک راهکار غیردارویی برای کاهش درد امتحان کنند.
- رفع تنش و فشار جنسی: انباشته شدن میل جنسی به مدت طولانی می‌تواند موجب حواس‌پرتی، تحریک‌پذیری و اضطراب شود. خودارضایی راهی برای تخلیه این انرژی و تنش جنسی اضافه است. پس از ارضای میل، حداقل برای مدتی فرد احساس سبکی و آرامش دارد و فشار روانی شهوت از روی او برداشته می‌شود. این امر به ویژه برای نوجوانانی که فعلا قصد یا امکان روابط جنسی ندارند، راهکاری عملی برای مدیریت تمایلات طبیعی‌شان است.
- شناخت بهتر بدن و نیازهای جنسی خود: خودارضایی به دختران کمک می‌کند نقاط تحریک‌آمیز بدن خود را بهتر بشناسند و بفهمند که چه نوع لمسی آن‌ها را بیش از همه برمی‌انگیزد. این خودشناسی جنسی در آینده و هنگام ازدواج می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا راهنمایی بهتری برای همسر خود باشند و زندگی جنسی سالم‌تری را تجربه کنند. به عبارتی، خودارضایی در حد معمول می‌تواند بخشی از فرایند آموزش جنسی خودخواسته باشد که فرد را با واکنش‌های بدن خود آشنا می‌کند.
- کاهش خطر بیماری‌های آمیزشی: همان‌طور که اشاره شد، خودارضایی فردی هیچگونه تماس با مایعات یا ترشحات فرد دیگر ندارد؛ لذا از نظر پزشکی ایمن‌ترین نوع فعالیت جنسی است. دختری که از این طریق نیازش را برطرف می‌کند، خود را در معرض ویروس‌ها یا باکتری‌های مقاربتی مانند HIV، هپاتیت و غیره قرار نمی‌دهد. به علاوه، چون بدون شریک صورت می‌گیرد، نگرانی از بارداری ناخواسته نیز منتفی است. البته رعایت بهداشت فردی (شستن دست‌ها یا وسیله مورد استفاده) همچنان ضروری است تا از عفونت‌های احتمالی جلوگیری شود.
با توجه به موارد فوق، می‌توان گفت خودارضایی در نگاه علمی، اگر در حالت اعتدال انجام شود، بخشی از عملکرد طبیعی بدن است و حتی در برخی جوانب می‌تواند آثار مثبتی بر جسم و روان داشته باشد. البته این نکته نیز شایان ذکر است که شدت تجربه فواید ذکرشده در افراد مختلف متفاوت است و نباید تصور کرد خودارضایی راه‌حل بلندمدت یا درمان قطعی برای مشکلاتی مانند اضطراب یا بی‌خوابی است. در واقع این اثرات اغلب کوتاه‌مدت هستند و جای روش‌های اساسی‌تر (مثل روان‌درمانی برای اضطراب یا دارو برای درد شدید قاعدگی) را نمی‌گیرند. همچنین همان‌طور که در بخش بعد خواهیم دید، اگر این رفتار از حد تعادل فراتر رود و تبدیل به عادت افراطی شود، می‌تواند پیامدهای منفی قابل توجهی داشته باشد.
عوارض و پیامدهای احتمالی خودارضایی دختران
بحث درباره عوارض خودارضایی نیازمند دقت و شفافیت است. از یک سو، گفته شد که خودارضایی در حالت متعادل ضرر جسمانی جدی ندارد و کاملاً در محدوده رفتارهای طبیعی قرار می‌گیرد. اما از سوی دیگر، انجام مکرر و افراطی آن یا همراه بودنش با احساس گناه شدید می‌تواند پیامدهای منفی جسمی و روانی به دنبال داشته باشد. عوارض خودارضایی بیشتر زمانی بروز می‌کنند که این رفتار به شکل اعتیادی یا وسواسی درآید و زندگی عادی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در ادامه، عوارض و پیامدهای احتمالی را در دو حیطه جسمانی و روانی بررسی می‌کنیم. توجه داشته باشید که این موارد در همه افراد دیده نمی‌شود و صرفاً امکان رخ دادن آن‌ها در شرایط خاص وجود دارد:
عوارض جسمانی و فیزیکی
- تحریک پوست و آسیب‌های موضعی: خودارضایی مکرر و خشن می‌تواند موجب التهاب پوستی و آزردگی اندام تناسلی خارجی شود. برای مثال، فشار یا مالش شدید ممکن است به خراش‌های ریز روی پوست ناحیه فرج منجر شود یا سوزش و خارش ایجاد کند. در موارد افراطی‌تر، استفاده از اشیاء نامناسب برای دخول (مثل وارد کردن وسایل به واژن) می‌تواند به مخاط داخلی آسیب رسانده و درد و خونریزی در پی داشته باشد. بنابراین همواره توصیه می‌شود در صورت انجام خودارضایی، ملایمت و بهداشت رعایت شود تا از آسیب جسمی جلوگیری گردد.
- عفونت‌های تناسلی: هرگونه زخم یا خراش در پوست ناحیه تناسلی می‌تواند محلی برای ورود میکروب‌ها باشد. همچنین استفاده از دست‌های آلوده یا وسایل غیربهداشتی (مانند وارد کردن جسم خارجی که کاملاً تمیز نشده) خطر عفونت باکتریایی یا قارچی را افزایش می‌دهد. یکی از عوارض گزارش‌شده خودارضایی ناسالم در دختران، عفونت مجاری ادراری یا عفونت واژن به علت رعایت نکردن بهداشت است. علائمی مثل سوزش ادرار، ترشح غیرطبیعی یا خارش طولانی‌مدت پس از خودارضایی می‌تواند نشانه عفونت باشد که نیاز به مراجعه به پزشک دارد.
- آسیب دیدن پرده بکارت: سوال مهم بسیاری از دختران نوجوان این است که آیا خودارضایی باعث پارگی پرده بکارت می‌شود یا خیر. واقعیت این است که خودارضایی از طریق تحریک کلیتوریس و نواحی بیرونی دستگاه تناسلی آسیبی به پرده بکارت (هایمن) نمی‌زند. تنها در صورتی که شئ یا انگشت به داخل واژن فرو برده شود، امکان صدمه به پرده بکارت وجود دارد. دخترانی که برای کسب لذت بیشتر اقدام به دخول شیء می‌کنند، در معرض این خطر هستند که بکارت خود را از دست بدهند. بنابراین یکی از عوارض خودارضایی افراطی در دختران می‌تواند پارگی بکارت باشد، اما این حالت در خودارضایی‌های معمولی که محدود به تحریک خارجی است، رخ نخواهد داد و جای نگرانی نیست.
- درد و کوفتگی عضلانی: انجام مکرر خودارضایی ممکن است باعث دردهای عضلانی موضعی شود. به طور مثال، برخی زنان گزارش کرده‌اند که زیاده‌روی در خودارضایی منجر به کمردرد یا گرفتگی عضلات کف لگن در آن‌ها شده است. انقباض مکرر عضلات حین ارگاسم اگر به دفعات متعدد در یک روز تکرار شود، می‌تواند کوفتگی و خستگی در عضلات کمر و ران‌ها ایجاد کند. البته این حالت معمولاً موقتی است و با استراحت برطرف می‌شود، اما در هر صورت علامتی است که نشان می‌دهد دفعات خودارضایی از حد طبیعی برای بدن فرد فراتر رفته است.
- خطرات در دوران بارداری: هرچند این مورد مستقیماً به دختران نوجوان مربوط نمی‌شود، اما اشاره به آن خالی از فایده نیست. در دوران بارداری به خاطر تغییرات هورمونی، میل جنسی برخی خانم‌ها افزایش می‌یابد و ممکن است به خودارضایی روی بیاورند. ارگاسم باعث انقباض رحم می‌شود و اگر بارداری پرخطر باشد، این انقباضات می‌تواند احتمال زایمان زودرس را بالا ببرد. بنابراین پزشکان توصیه می‌کنند زنان بارداری که سابقه سقط یا زایمان زودرس دارند، از خودارضایی (و حتی برخی انواع رابطه جنسی) اجتناب کنند تا خطری متوجه جنین نشود. این نکته را ذکر کردیم تا روشن شود خودارضایی در شرایط خاص پزشکی ممکن است منع شود، هرچند برای اکثریت افراد در حالت عادی مشکلی ایجاد نمی‌کند.
عوارض روانی و پیامدهای رفتاری
- احساس گناه و کاهش عزت‌نفس: شاید شایع‌ترین پیامد روانی خودارضایی در جوامعی مثل جامعه ما، عذاب وجدان پس از انجام این عمل باشد. بسیاری از دختران به خاطر آموزه‌های تربیتی یا باورهای مذهبی، خودارضایی را کاری ناپسند و گناه‌آلود می‌دانند؛ بنابراین پس از انجام آن دچار احساس شرم شدید و نفرت از خویشتن می‌شوند. تکرار این چرخه (انجام عمل و سپس پشیمانی شدید) می‌تواند به تدریج تصویر ذهنی فرد از خود را مخدوش کند و عزت‌نفس او را کاهش دهد. فردی که خود را «گناهکار» می‌پندارد ممکن است احساس بی‌ارزشی کرده و دچار افسردگی و گوشه‌گیری شود. این در حالی است که اگر بدون قضاوت اخلاقی نگاه کنیم، خودارضایی صرفاً یک رفتار فیزیولوژیک است و این بار منفی کاملاً ناشی از القائات فرهنگی است. در هر صورت، مدیریت احساس گناه بعد از خودارضایی چالشی است که بسیاری از نوجوانان با آن روبه‌رو هستند.
- ایجاد حالت اعتیادگونه و وسواس فکری: وقتی خودارضایی تبدیل به تنها راه فرد برای مواجهه با استرس یا فرار از احساسات منفی شود، خطر اعتیاد رفتاری مطرح می‌گردد. اعتیاد به خودارضایی به این صورت تعریف می‌شود که فرد به شکل غیرقابل‌کنترل و مکرر این عمل را انجام دهد تا جایی که سایر جنبه‌های زندگی‌اش لطمه بخورد. علائمی مثل صرف بخش زیادی از وقت روزانه به فکر کردن به خودارضایی یا انجام آن، ناتوانی در کاهش دفعات، احساس اجبار درونی شدید برای تکرار عمل، و انجام خودارضایی حتی وقتی نیاز جسمی خاصی وجود ندارد (فقط برای تسکین استرس یا عادت)، همگی نشان‌دهنده شکل‌گیری الگوی اعتیادگونه هستند. تحقیقات نشان داده‌اند که خودارضایی مفرط و وسواسی می‌تواند با برخی مشکلات روان‌پزشکی مانند اضطراب و افسردگی همراه شود. البته هنوز مشخص نیست که آیا خودارضایی افراطی عامل این اختلالات است یا خود این مشکلات (مثل افسردگی) باعث می‌شوند فرد برای دلجویی از خود به خودارضایی پناه ببرد. در هر حال، میان سلامت روانی ضعیف و خودارضایی کنترل‌ناپذیر یک همبستگی مشاهده شده است.
- افت تحصیلی و کاهش تمرکز: یکی دیگر از پیامدهای رفتاری خودارضایی افراطی در نوجوانان، کم شدن تمرکز ذهن و حواس‌پرتی مداوم است. اگر ذهن فرد مدام درگیر خیال‌پردازی جنسی و برنامه‌ریزی برای فرصت بعدی خودارضایی باشد، طبیعی است که در کلاس درس یا هنگام انجام تکالیف نتواند تمرکز کافی داشته باشد. این موضوع به مرور می‌تواند بر عملکرد تحصیلی تأثیر منفی بگذارد. همچنین شب‌بیداری برای خودارضایی یا خستگی پس از ارگاسم‌های مکرر ممکن است به خواب‌آلودگی در مدرسه و کاهش انرژی برای درس خواندن منجر شود. این‌ها نشانه‌هایی هستند که به ما می‌گویند رفتار جنسی فرد از حالت سالم خارج شده و در کارهای روزمره‌اش اختلال ایجاد کرده است.
- کاهش میل جنسی و مشکلات در روابط زناشویی آینده: هرچند خودارضایی در حد معمول به درک تمایلات کمک می‌کند، اما اعتیاد به آن می‌تواند اثر معکوس داشته باشد. برخی زنانی که سال‌ها به خودارضایی مکرر عادت کرده‌اند اظهار می‌کنند که دیگر از رابطه جنسی با شریک زندگی لذت کافی نمی‌برند و دچار کاهش میل جنسی نسبت به رابطه واقعی شده‌اند. یکی از دلایل این امر آن است که فرد هنگام خودارضایی معمولاً یک الگوی تحریک خاص را بارها و بارها تکرار می‌کند تا به ارگاسم برسد، در نتیجه بدن به همان الگوی ویژه شرطی می‌شود. ممکن است در زندگی زناشویی، همسر فرد نتواند به آن شدت یا شیوه‌ی خاص او را تحریک کند و بنابراین زن به ارگاسم نرسد یا لذت کمتری احساس کند. این وضعیت می‌تواند مایه نارضایتی جنسی، ناامیدی و حتی تنش میان زوجین شود. به علاوه، زیاده‌روی در خودارضایی (به خصوص اگر همراه با تماشای پورنوگرافی باشد) آستانه تحریک فرد را بالا می‌برد و در بلندمدت ممکن است میل جنسی او نسبت به روابط واقعی کاهش یابد.
- انزوا و افت روابط اجتماعی: فردی که درگیر خودارضایی افراطی است ممکن است کم‌کم از جمع فاصله بگیرد و گوشه‌گیر شود. دلیل این امر می‌تواند دو جنبه داشته باشد؛ یکی احساس شرم و گناه که موجب می‌شود فرد از معاشرت با دیگران خجالت بکشد یا فکر کند رازش فاش خواهد شد، و دوم اینکه زمان و انرژی زیادی را صرف این عادت می‌کند و فرصتی برای فعالیت‌های جمعی و دوستیابی باقی نمی‌گذارد. چنین شخصی احتمال دارد قرار ملاقات با دوستان را لغو کند یا رویدادهای مهم خانوادگی و اجتماعی را از دست بدهد تا بتواند خواسته وسواسی خود را انجام دهد. در نتیجه شبکه روابط حمایتی او کوچکتر و کوچکتر شده و تنهاتر می‌شود؛ تنهایی نیز به نوبه خود می‌تواند افسردگی و اضطراب را تشدید کند و چرخه معیوبی بین انزوا و اعتیاد جنسی شکل بگیرد.
با توجه به موارد یادشده، می‌توان نتیجه گرفت که خودارضایی در حد متعادل معمولاً اثر منفی پایداری بر سلامت جسم و روان ندارد، اما اگر این رفتار از کنترل فرد خارج شود و به صورت افراطی انجام گیرد، می‌تواند عوارضی به دنبال داشته باشد. مهم است که نوجوانان نسبت به تفاوت بین حالت طبیعی و حالت مشکل‌ساز آگاهی داشته باشند تا در صورت مواجهه با نشانه‌های خطر، بتوانند به موقع از کمک والدین یا مشاوران بهره بگیرند. در بخش بعد به طور مشخص‌تر معیارهای تشخیص رفتار جنسی سالم از ناسالم و مرز میان عادت طبیعی و اعتیاد را بررسی می‌کنیم.
تفاوت بین رفتار طبیعی و رفتار ناسالم جنسی
تشخیص مرز میان خودارضایی طبیعی و رفتار ناسالم جنسی (یا همان اعتیاد جنسی) برای بسیاری از نوجوانان و والدین آن‌ها اهمیت دارد. همان‌طور که گفته شد، صرف انجام خودارضایی به معنی بیمار بودن یا منحرف بودن فرد نیست. اما برخی نشانه‌ها وجود دارند که اگر بروز کنند، ممکن است زنگ خطر باشند و نشان دهند که این رفتار شکل ناسالم به خود گرفته است. در ادامه ابتدا ویژگی‌های رفتار طبیعی را مرور می‌کنیم و سپس علائم رفتار ناسالم را بیان خواهیم کرد:
ویژگی‌های خودارضایی طبیعی و سالم: در حالت طبیعی، خودارضایی یکی از جنبه‌های فرعی زندگی فرد است نه تمام آن. فردی که به شکل سالم این کار را انجام می‌دهد، معمولاً دفعات آن را می‌تواند تحت کنترل داشته باشد و بر اساس نیاز جسمی یا تمایل روحی گهگاه به آن می‌پردازد. این فرد پس از خودارضایی دچار احساس گناه مفرط یا افسردگی شدید نمی‌شود و زندگی اجتماعی، تحصیلی و خانوادگی‌اش تحت تأثیر منفی قرار نمی‌گیرد. به بیان دیگر، خودارضایی سالم رفتاری است که در کنار سایر فعالیت‌های زندگی جریان دارد و مزاحمتی برای آن‌ها ایجاد نمی‌کند. فرد در این حالت به تعادل شخصی خود واقف است و هر زمان احساس کند زیاده‌روی کرده، قادر است مدتی وقفه بیندازد و مشکلی با این کار ندارد.
نشانه‌های خودارضایی ناسالم یا اعتیادگونه: اگر خودارضایی تبدیل به اولویت اول زندگی فرد شود و نتواند جلوی تکرار آن را بگیرد، آنگاه از حالت سالم خارج شده است. برخی نشانه‌های هشداردهنده عبارت‌اند از:
- فرد بخش زیادی از اوقات شبانه‌روز را صرف فکر کردن به خودارضایی یا برنامه‌ریزی برای انجام آن می‌کند و تمرکز روی درس یا کارهای دیگر برایش دشوار شده است.
- چندین بار سعی کرده دفعات یا شدت خودارضایی را کم کند اما هر بار مجدداً به همان میزان قبلی یا بیشتر برگشته و احساس عدم کنترل روی رفتارش دارد.
- اگر به دلیلی (مثلاً حضور در مکان عمومی یا مهمانی) مدتی نتواند خودارضایی کند، دچار بی‌قراری شدید، تحریک‌پذیری یا اضطراب می‌شود و فقط به رهایی یافتن و انجام دوباره آن فکر می‌کند.
- برای انجام خودارضایی حاضر است از سایر مسئولیت‌ها یا علایقش بزند؛ مثلاً تکالیف درسی را انجام نمی‌دهد، از کلاس یا محل کار زودتر بیرون می‌آید، قرار ملاقات‌ها را لغو می‌کند یا به بهانه‌هایی گوشه‌گیری می‌کند.
- ممکن است در مکان‌های نامناسب یا شرایط خطرناک هم دست به خودارضایی بزند چون نمی‌تواند میل شدید خود را به تأخیر بیندازد (برای مثال، در مدرسه، سرویس بهداشتی عمومی یا محیط‌های مشابه که ریسک دیده‌شدن وجود دارد).
- حتی زمانی که تحریک یا میل جنسی خاصی ندارد، به شکل عادت و وسواس فکری این عمل را انجام می‌دهد؛ مثلاً هر شب قبل از خواب (Routine) انجام آن را ضروری می‌داند حتی اگر از نظر جسمی نیاز نداشته باشد.
- خودارضایی را به عنوان راه‌حلی برای فرار از احساسات منفی (استرس، غم، خشم و…) به کار می‌گیرد و به جای مواجهه سالم با مشکلات، به آن پناه می‌برد.
- پس از خودارضایی احساس گناه شدید، افسردگی یا خودسرزنش‌گری افراطی دارد اما این چرخه باز هم تکرار می‌شود (گیر افتادن در دور «لذت فوری – پشیمانی»).
وجود یکی دو مورد از موارد فوق به صورت پراکنده لزوماً به معنای اعتیاد نیست، اما اگر مجموعه‌ای از این نشانه‌ها را به طور مداوم در خود مشاهده می‌کنید، بهتر است موضوع را جدی بگیرید. در این حالت، توصیه می‌شود حتماً با یک مشاور روان‌شناس یا مشاور امور جنسی صحبت کنید تا در ترک عادت وسواسی و غلبه بر افکار مداوم به شما کمک کند. خوشبختانه روش‌های درمانی مؤثری برای اختلالات رفتاری-جنسی وجود دارد (از درمان‌های شناختی-رفتاری گرفته تا دارودرمانی در صورت لزوم) که می‌تواند به فرد در بازگشت به زندگی متعادل یاری رساند.
نکته پایانی در این بخش آن است که معیار سلامت در رفتار جنسی، میزان تأثیر آن بر زندگی روزمره و روان فرد است. اگر خودارضایی هر از گاهی انجام می‌شود و خللی در عملکردهای فرد ایجاد نکرده، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. اما اگر تبدیل به وسواس ذهنی شده و موجب افت کیفیت زندگی (در هر بُعدی) گردیده، آنگاه نیاز به رسیدگی دارد. آگاهی نوجوانان و والدین از این مرزبندی کمک می‌کند برخورد واقع‌بینانه‌تری با موضوع داشته باشند و در صورت بروز مشکل، آن را به موقع تشخیص دهند.
دیدگاه فقه اسلامی درباره خودارضایی دختران
خودارضایی از منظر اکثر قریب به اتفاق علمای اسلامی عملی حرام و گناه محسوب می‌شود. در منابع فقهی از آن غالباً به عنوان «استمنا» یاد می‌شود و حکم آن برای زن و مرد یکسان در نظر گرفته شده است. بر اساس آموزه‌های اسلامی، ارضای میل جنسی باید صرفاً از طریق رابطه زناشویی مشروع بین زن و مرد صورت گیرد و هرگونه ارضای عمدی خارج از این چهارچوب (چه از طریق زنا و روابط نامشروع، چه از طریق خودارضایی) ممنوع شده است. البته میان علمای اهل سنت و شیعه در جزئیات حکم استمنا اختلاف نظرهای محدودی دیده می‌شود که در ادامه بیان می‌کنیم:
نظر مشهور فقهای شیعه: در فقه شیعه خودارضایی به طور مطلق حرام اعلام شده است؛ فرقی بین زن و مرد نیست و این عمل از گناهان کبیره شمرده می‌شود. بسیاری از مراجع تقلید شیعه، استمنا را فعلی حرام دانسته‌اند و برای آن عقوبت اخروی در نظر گرفته‌اند. به عنوان نمونه، روایتی از امامان شیعه نقل شده که خودارضایی را تشبیه به زنا کرده‌اند و آن را گناهی بزرگ دانسته‌اند. فقهای شیعه حتی واژه‌ای مخصوص برای استمنا توسط زنان (استشها) به کار برده‌اند تا نشان دهند تفاوتی در حرمت موضوع وجود ندارد. تنها نظر متفاوت قابل توجه در میان فقهای معاصر شیعه، فتوای آیت‌الله سید محمدحسین فضل‌الله (روحانی لبنانی) است که معتقد بود خودارضایی زنان مصداق همان عمل حرام روایات نیست و لذا برای زنان حرام شرعی ندارد. با این حال این دیدگاه بسیار نادر است و تقریباً تمامی مراجع شیعه دیگر با آن مخالفت کرده‌اند. لازم به ذکر است در فقه شیعه یک استثنا وجود دارد و آن اینکه ارضای جنسی توسط همسر (مثلاً استمنا کردن زن توسط شوهر یا بالعکس) حرام شمرده نمی‌شود؛ به این معنا که اگر زن و شوهر در حین رابطه جنسی با یکدیگر، از دست برای تحریک یکدیگر استفاده کنند، این عمل مصداق استمنا حرام محسوب نمی‌شود و جزئی از رابطه زناشویی مجاز آن‌ها تلقی می‌گردد.
دیدگاه اهل سنت: علمای اهل سنت در مورد خودارضایی چند نظر مختلف ابراز کرده‌اند. گروهی از آن‌ها (بویژه فقهای پیرو مذهب شافعی و مالکی) استمنا را تحت هر شرایطی حرام قطعی دانسته‌اند. در مقابل، برخی از علمای متقدم اهل سنت (تابعین) بوده‌اند که خودارضایی را کاملاً مباح می‌دانستند و آن را گناه تلقی نمی‌کردند. بین این دو دیدگاه، نظر میانه‌ای هم وجود دارد که عمدتاً توسط فقهای حنفی و حنبلی بیان شده است؛ بر اساس این نظر، خودارضایی اصولاً کار پسندیده‌ای نیست (برخوردی مکروه دارد)، اما اگر فردی مجرد برای پیشگیری از وقوع در زنا و گناه بزرگ‌تر ناچار به استمنا شود، انجام آن در حد ضرورت برایش مجاز شمرده شده است. به عبارتی، برخی اهل سنت در شرایطی که فشار جنسی ممکن است فرد را به روابط حرام بکشاند و راهی برای ازدواج هم نیست، خودارضایی را به عنوان گزینه‌ای با گناه کمتر اجازه داده‌اند. با این حال این یک رخصت (اجازه در حالت اضطرار) است و حکم اولیه در اکثر منابع اهل سنت نیز عدم جواز خودارضایی عنوان شده است.
چکیده موضع دین اسلام درباره خودارضایی این است که به عنوان یک رفتار پسندیده یا مجاز شناخته نمی‌شود و توصیه دینی بر ترک آن است. از منظر اخلاق دینی، مسلمانان تشویق شده‌اند که عفت پیشه کنند و تا حد امکان فکر و ذهن خود را از تحریکات شهوانی دور نگه دارند. بسیاری از نوجوانان مسلمان که دچار عادت خودارضایی می‌شوند، از این جهت دچار تعارض می‌گردند که از یک سو غریزه طبیعی آن‌ها را به این کار سوق می‌دهد و از سوی دیگر ایمانشان آن‌ها را سرزنش می‌کند. اگر شما نیز در چنین وضعیتی هستید، باید بدانید تنها نیستید و افراد زیادی در دوران جوانی این کشمکش را تجربه می‌کنند. توصیه دین برای افراد مجردی که قادر به ازدواج نیستند، روزه گرفتن به عنوان راهی برای کاهش نیروی شهوت است؛ چنان‌که پیامبر اسلام فرمود: «ای جوانان، هر کس توان ازدواج دارد ازدواج کند… و هر کس که توانش را ندارد، روزه بگیرد که روزه شهوت را فرو می‌نشاند.» البته اجرای این توصیه و پرهیز از خودارضایی در عمل آسان نیست، اما نشان‌دهنده تأکید تعالیم دینی بر اجتناب از استمنا است. در بخش بعد راهکارهایی عملی و روان‌شناختی را نیز برای مدیریت میل جنسی و کنترل این رفتار ذکر می‌کنیم که می‌تواند در کنار تقویت اراده معنوی به کار گرفته شود.
توصیه‌هایی برای مدیریت میل جنسی و جایگزین‌های سالم
کنترل غریزه جنسی در دوران نوجوانی و جوانی کاری چالش‌برانگیز است، به خصوص برای افرادی که به هر دلیل (اعتقادی یا عدم آمادگی) نمی‌خواهند درگیر رابطه جنسی شوند. خوشبختانه راهکارهای متعددی وجود دارد که می‌تواند به مدیریت سالم میل جنسی کمک کند و نیاز به خودارضایی مکرر را کاهش دهد. در این قسمت به چند توصیه عملی در این زمینه می‌پردازیم:
- شناسایی و حذف محرک‌ها: نخستین گام، کاهش عواملی است که میل جنسی را بی‌موقع تحریک می‌کنند. برای بسیاری از نوجوانان تماشای فیلم‌ها و تصاویر پورنوگرافی یا حتی دنبال کردن پیج‌ها و محتواهای تحریک‌آمیز در فضای مجازی، محرک اصلی وسوسه به خودارضایی است. توصیه می‌شود اگر به این عادت دچار شده‌اید، مدتی به طور کامل از هرگونه محتوای جنسی فاصله بگیرید. فیلتر کردن سایت‌های مستهجن، پاک کردن تصاویر یا فیلم‌های محرک از گوشی، و به طور کلی اجتناب از تخیلات افراطی در این زمینه می‌تواند دفعات تحریک را کمتر کند.
- مشغول کردن خود به فعالیت‌های جدید: اوقات فراغت طولانی و بیکاری می‌تواند افکار شهوانی را تشدید کند. سعی کنید برای زمانی که در خانه تنها هستید برنامه‌ریزی کنید تا ذهنتان مشغول بماند. به عنوان مثال، یک سرگرمی یا مهارت جدید یاد بگیرید (نوازندگی، نقاشی، کاردستی، برنامه‌نویسی و …)، مطالعه آزاد انجام دهید یا فیلم و مستندهای غیرتحریک‌آمیز تماشا کنید. هرگونه فعالیت مفیدی که توجه شما را از تمرکز بر میل جنسی منحرف کند کمک‌کننده خواهد بود. حتی می‌توانید لیستی از کارهایی که به آن‌ها علاقه دارید تهیه کنید و هروقت وسوسه شدید، به سراغ یکی از آن‌ها بروید.
- کاهش تنهایی و افزایش تعاملات اجتماعی: تنهایی مفرط بستر مناسبی برای فکر کردن به شهوت و انجام خودارضایی است. تلاش کنید بیشتر در جمع خانواده یا دوستان باشید. اگر وسوسه شدید، از اتاق خلوت بیرون بیایید و پیش سایر اعضای خانواده بنشینید. معاشرت و گفتگو با دوستان صمیمی یا شرکت در فعالیت‌های گروهی (کلاس‌های آموزشی، ورزشی، فرهنگی) باعث می‌شود ذهن شما کمتر سراغ خیال‌بافی‌های جنسی برود. ضمن اینکه با داشتن برنامه روزانه شلوغ‌تر، خسته‌تر خواهید شد و احتمال کمتری دارد که نیمه‌شب بیدار بمانید و وسوسه شوید.
- تخلیه انرژی از طریق ورزش و تحرک بدنی: ورزش کردن یکی از بهترین راه‌ها برای تنظیم هورمون‌ها و کاهش تنش‌های درونی است. ورزش منظم (دویدن، پیاده‌روی تند، شنا، ایروبیک، ژیمناستیک و حتی رقص در اتاق خودتان) باعث می‌شود انرژی اضافی بدن مصرف شود و احساس شادابی کنید. ورزش همچنین سطح اندورفین‌های طبیعی بدن را بالا می‌برد که خلق شما را بهتر کرده و اضطرابتان را کاهش می‌دهد. مجموع این اثرات به کاهش وسوسه‌های ناشی از بی‌قراری جنسی کمک می‌کند. هر زمان احساس نیاز جنسی شدید کردید، چند حرکت ورزشی انجام دهید یا کمی بدوید تا ذهن و بدن از آن حالت خارج شود.
- به کارگیری تکنیک‌های آرام‌سازی و ذهن‌آگاهی: تمرین‌های مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق می‌توانند در لحظات وسوسه مفید باشند. با انجام مدیتیشن ذهن خود را آرام کنید و بگذارید افکار شهوانی بدون عمل از شما عبور کنند. برخی نوجوانان معتقدند خواندن نماز و دعا یا انجام مراقبه‌های معنوی نیز به آن‌ها نیرویی معنوی برای مقاومت در برابر وسوسه می‌دهد. هر روشی که به شما احساس معنویت و آرامش درونی بدهد می‌تواند جلوی رفتار تکانشی را بگیرد.
- مشغول نگه داشتن دست‌ها و ذهن در لحظات بحرانی: وقتی میل شدید سراغتان می‌آید و شرایط خودارضایی هم فراهم است، سعی کنید بلافاصله موقعیت را ترک کنید یا دست‌های خود را مشغول کار دیگری نمایید. برای مثال، شروع به نوازندگی ساز کنید، دوش آب سرد بگیرید، به حیاط بروید و قدم بزنید، آشپزی کنید یا حتی دست‌های خود را از اتاق خارج کنید (مثلاً در جیب بگذارید و به پیاده‌روی بروید). مهم این است که چند دقیقه تحمل کنید تا آن اوج میل کاهش یابد؛ معمولاً وسوسه‌های آنی اگر به آن‌ها توجه نکنیم بعد از مدت کوتاهی فروکش می‌کنند.
- درخواست کمک حرفهای در صورت لزوم: اگر احساس می‌کنید به هیچ وجه قادر به کنترل این رفتار نیستید و تمام راهکارهای خودیاری برایتان بی‌اثر بوده‌اند، خجالت نکشید و با یک متخصص مشورت کنید. مشاوران روان‌شناس مخصوص نوجوانان یا سکس‌تراپیست‌ها آموزش دیده‌اند که بدون قضاوت اخلاقی به حرفهای شما گوش دهند و برای کاهش رفتار اعتیادی کمکتان کنند. گاهی اوقات ریشه اعتیاد به خودارضایی مسائل عمیق‌تری مثل اضطراب فراگیر یا افسردگی است که با کمک مشاور می‌توانید آن‌ها را درمان کنید تا وسواس جنسی‌تان نیز برطرف شود. به یاد داشته باشید سلامت روان شما در اولویت است و مراجعه به مشاور نشانه ضعف یا گناه بیشتر نیست، بلکه نشانه شجاعت و اهمیت دادن به خود است.
بسیاری از کسانی که تلاش کرده‌اند عادت خودارضایی مکرر را ترک کنند گزارش می‌دهند که پس از مدتی پرهیز، زندگی‌شان از جهات مختلف بهتر شده است. بهبود تمرکز، افزایش انرژی و انگیزه، شادابی چهره و پوست، تقویت اراده و احساس خودکنترلی، و رضایت از خود به خاطر غلبه بر یک عادت، از جمله آثار مثبتی است که افراد پس از ترک یا کاهش خودارضایی افراطی ذکر می‌کنند. این‌ها می‌تواند مشوق‌هایی باشد برای کسانی که در این مسیر قدم گذاشته‌اند. در نهایت اگر با خودارضایی متعادل مشکلی ندارید و احساس گناه نمی‌کنید، مجبور نیستید حتماً آن را کنار بگذارید؛ مهم آن است که به تعادل روانی و جسمانی خود توجه کنید و اجازه ندهید هیچ رفتاری کنترل زندگی شما را به دست گیرد.
پرسش‌ها و پاسخ‌های رایج درباره خودارضایی دختران
۱. آیا خودارضایی باعث پاره شدن پرده بکارت می‌شود؟
پاسخ: خودارضایی به خودی خود آسیبی به پرده بکارت نمی‌زند، مگر آنکه همراه با ورود جسم خارجی به داخل واژن باشد. تحریک کلیتوریس و نواحی بیرونی دستگاه تناسلی (خودارضایی مالشی خارجی) پرده بکارت را پاره نمی‌کند. بسیاری از دختران نگران‌اند که صرف انجام خودارضایی حتی بدون دخول هم ممکن است به بکارتشان صدمه بزند، اما این نگرانی بی‌مورد است. ساختمان پرده بکارت به گونه‌ای است که در مدخل ورودی واژن قرار دارد و تا چیزی وارد واژن نشود (مثل انگشت، شیء یا آلت تناسلی مردانه)، معمولاً آسیب نمی‌بیند. بنابراین اگر خودارضایی فقط با دست و به شکل مالشی روی قسمت‌های خارجی باشد، خطری متوجه بکارت نیست. البته دخترانی که برای کسب لذت بیشتر اقدام به ورود انگشت یا ابزار به داخل واژن می‌کنند باید بسیار احتیاط کنند، زیرا همان‌طور که قبلاً گفتیم این کار می‌تواند منجر به پارگی پرده شود.
۲. آیا خودارضایی دختران باعث بارداری یا ناباروری می‌شود؟
پاسخ: خیر، خودارضایی به تنهایی موجب بارداری نمی‌شود. برای رخ دادن بارداری حضور اسپرم مردانه و لقاح آن با تخمک زنانه ضروری است؛ در خودارضایی که فرد تنها است، هیچ اسپرمی در کار نیست، لذا امکان بارداری منتفی است. فقط در یک صورت احتمال بارداری در ارتباط با خودارضایی وجود دارد و آن زمانی است که فرد همراه با شریک جنسی خود ارضایی متقابل انجام دهد و تماس اتفاقی با مایع منی صورت گیرد. مثلاً اگر در خودارضایی دو نفره، مایع منی نزدیک واژن ریخته شود، احتمال ناچیزی برای ورود اسپرم و باروری هست. اما در خودارضایی فردی چنین ریسکی وجود ندارد.
همچنین شواهد علمی معتبری مبنی بر اینکه خودارضایی باعث ناباروری یا اختلال در توان باروری زنان شود وجود ندارد. برخلاف برخی شایعات، خودارضایی روی تخمک‌گذاری تأثیر منفی ندارد. نه ارگاسم و نه انزال زنانه (ترشح مایعی از غدد جنسیتی زن) هیچ‌یک دخالتی در روند آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها ندارند. در واقع تخمک‌گذاری یک فرایند هورمونی زمان‌بندی‌شده در بدن است که مستقل از فعالیت جنسی رخ می‌دهد؛ تخمک بالغ در هر سیکل آزاد می‌شود چه فرد فعالیت جنسی داشته باشد چه نداشته باشد. بنابراین، خودارضایی باعث نازایی یا کاهش قدرت باروری در آینده نخواهد شد. اگر فردی در باروری مشکل دارد، علت را باید در عوامل دیگری مثل وضعیت پزشکی و هورمونی جستجو کرد نه سابقه خودارضایی.
۳. آیا خودارضایی بر قاعدگی یا هورمون‌های دختران تأثیر می‌گذارد؟
پاسخ: به طور کلی، خودارضایی تأثیر مستقیمی بر نظم چرخه قاعدگی یا میزان ترشح هورمون‌های زنانه ندارد. برخی افراد گزارش کرده‌اند که درست نزدیک زمان پریود، خودارضایی گاهی باعث شروع خونریزی قاعدگی شده است. این می‌تواند به دلیل انقباضات رحمی ناشی از ارگاسم باشد که اگر دیواره رحم آماده ریزش باشد، خونریزی را کمی جلو می‌اندازد. با این حال، چنین چیزی قطعیت علمی ندارد و ممکن است صرفاً تصادفی باشد. تاکنون مطالعه علمی معتبری که نشان دهد خودارضایی زمان قاعدگی را جلو یا عقب می‌اندازد انجام نشده است. از نظر تأثیر هورمونی نیز، خودارضایی تنها تغییرات کوتاه‌مدتی در سطوح برخی هورمون‌ها (مثل افزایش موقت پرولاکتین و اکسی‌توسین پس از ارگاسم) ایجاد می‌کند که ظرف چند ساعت به حالت عادی برمی‌گردند. این تغییرات گذرا بوده و خللی در تعادل کلی هورمونی بدن ایجاد نمی‌کنند. پس نگرانی از بابت به هم خوردن تنظیم هورمون‌ها یا اختلال در سیکل قاعدگی بر اثر خودارضایی بی‌اساس است.
۴. آیا خودارضایی میل جنسی را کم می‌کند یا به سردمزاجی منجر می‌شود؟
پاسخ: پاسخ این سوال بستگی به میزان و نحوه خودارضایی دارد. انجام گهگاه خودارضایی معمولاً تأثیر منفی در میل جنسی پایه فرد ندارد؛ در واقع پس از ارگاسم به طور طبیعی میل جنسی برای مدتی فروکش می‌کند که این یک پدیده فیزیولوژیک طبیعی است و بعد از چند ساعت یا چند روز، میل جنسی دوباره به سطح عادی بازمی‌گردد. بنابراین خودارضایی در دفعات کم باعث «سردمزاجی» دائم نمی‌شود. اما در مواردی که فرد به طور مکرر (مثلاً روزانه چند بار) خودارضایی می‌کند، ممکن است به طور موقت به کاهش میل جنسی منجر شود زیرا بدن در اثر انزال یا ارگاسم‌های پیاپی دچار خستگی می‌شود و زمان بیشتری طول می‌کشد تا دوباره تحریک‌پذیر شود. از این رو کسانی که زیاده‌روی می‌کنند شاید احساس کنند دیگر تمایل یا لذت قبلی را از دست داده‌اند.
از سوی دیگر، اعتیاد به خودارضایی می‌تواند بر کیفیت تمایلات جنسی در رابطه با شریک زندگی اثر منفی بگذارد. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، عادت به شیوه خاصی از تحریک می‌تواند باعث شود فرد هنگام رابطه واقعی نتواند به ارگاسم برسد یا لذت کمتری احساس کند. در این حالت ممکن است تصور شود که فرد سردمزاج شده، در حالی که مشکل از حساس شدن بیش از حد سیستم تحریک به روش انفرادی است. با ترک یا کاهش خودارضایی افراطی، معمولاً میل و توان جنسی به حالت طبیعی برمی‌گردد و رضایت از رابطه جنسی با همسر نیز بهبود می‌یابد. بنابراین خودارضایی متعادل لزوماً میل جنسی را کم نمی‌کند، اما افراط در آن می‌تواند به طور موقت یا نسبی چنین اثری داشته باشد که آن هم قابل برگشت است.
۵. آیا پزشک می‌تواند از روی معاینه بفهمد که دختری خودارضایی کرده است؟
پاسخ: در اغلب موارد، خیر. هنگامی که خودارضایی صرفاً به صورت تحریک خارجی باشد و آسیبی به پرده بکارت و بافت‌های داخلی وارد نشود، هیچ علامت خاص یا قابل تشخیصی در معاینه معمولی پزشکی باقی نمی‌گذارد. پزشکان متخصص زنان در معاینه پرده بکارت می‌توانند پارگی یا آسیب آن را تشخیص دهند، اما همان‌طور که گفتیم خودارضایی بدون دخول باعث پارگی بکارت نمی‌شود. البته یک سری تغییرات جزئی ممکن است در اثر خودارضایی بسیار مکرر ایجاد شود، از جمله کمی شل‌شدن عضلات ورودی مهبل یا تغییر شکل خفیف در ناحیه کلیتوریس و لب‌های فرج به دلیل مالش زیاد. این تغییرات آن‌قدر واضح نیستند که هر پزشکی بتواند آن‌ها را تشخیص دهد.
با این حال، یک پزشک متخصص و باتجربه اگر در طی معاینه بالینی متوجه التهاب، خراشیدگی یا شل‌شدگی غیرمعمول بافت‌های اندام تناسلی شود، ممکن است مشکوک به سابقه خودارضایی شدید یا دخول جسم خارجی گردد. برای مثال، در پاسخ به یکی از سوالات کاربران، کارشناسان ذکر کرده‌اند که «بازی کردن و لمس شدید آلت جنسی زنانه می‌تواند حالت و شکل آن را تغییر دهد… به همین دلیل یک پزشک باتجربه می‌تواند متوجه خودارضایی شود». البته این حالت زمانی صادق است که خودارضایی به طور منظم و با شدت بالا انجام شده باشد و آثار آن به صورت مزمن در بافت‌ها باقی مانده باشد. در مجموع، اگر خودارضایی در حد معمول و بدون خشونت انجام شود، جای نگرانی از بابت فهمیدن پزشک وجود ندارد؛ معاینه لگنی صرفاً وضعیت پرده بکارت و سلامت عمومی دستگاه تناسلی را نشان می‌دهد و «سابقه خودارضایی» چیزی نیست که به آسانی قابل مشاهده باشد.
۶. حکم خودارضایی در اسلام چیست؟
پاسخ: از دیدگاه دین اسلام، خودارضایی (استمنا) عملی حرام و گناه محسوب می‌شود. فقهای شیعه و سنی هر دو تقریباً اتفاق نظر دارند که این کار خلاف دستور الهی است، هرچند در شدت حرمت و شرایط اضطرار اختلافاتی جزئی دارند. در فقه شیعه، استمنا به طور مطلق حرام است و حتی برخی آن را از گناهان کبیره دانسته‌اند. در فقه اهل سنت نیز اکثر علما آن را جایز نمی‌دانند و تنها عده‌ای برای افراد مجرد در موارد ترس از زنا، به عنوان گزینه‌ای کمتر از گناه بزرگ‌تر، اجازه مشروط قائل شده‌اند. به طور کلی، در قرآن به صراحت از مؤمنان خواسته شده که دامن خود را جز برای همسرانشان پاک نگه دارند و «هر که جز این طریق جوید، از حد خویش تجاوز کرده» (سوره مؤمنون، آیه ۷) که مفسران یکی از مصادیق «جز این طریق» را خودارضایی ذکر کرده‌اند. در احادیث اسلامی نیز نکوهش‌های شدیدی درباره خودارضایی وارد شده است. بنابراین، مطابق فتاوای مراجع دینی، خودارضایی برای دختر و پسر مسلمان حرام است و شخص مؤمن باید از آن اجتناب کند و در صورت ارتکاب، توبه نماید. البته همان‌طور که در بحث فقهی اشاره شد، ارضای جنسی توسط همسر (مانند استمناء به دست همسر) شرعاً اشکالی ندارد و نیز در صورت اضطرار شدید و برای نیفتادن به زنا ممکن است برخی مراجع اهل سنت تخفیفی قائل شوند. با این وجود، حکم کلی در حالت عادی، حرمت است.
۷. آیا خودارضایی باعث مشکلاتی مثل جوش صورت، ریزش مو یا تغییر ظاهر اندام تناسلی می‌شود؟
پاسخ: خیر، باورهای عامه در مورد عوارض عجیبی مانند «مو در آوردن کف دست»، «ضعف بینایی و کوری»، «ایجاد آکنه (جوش) روی صورت»، «ریزش موی سر» یا «بدشکل شدن اندام تناسلی» بر اثر خودارضایی هیچ پشتوانه علمی ندارد و همگی از نظر پزشکی رد شده‌اند. مثلاً:
- رشد مو در کف دست اساساً از نظر زیستی ممکن نیست؛ هیچ مکانیزمی در بدن وجود ندارد که به خاطر یک رفتار جنسی، کف دست که فاقد فولیکول مو است دچار رویش مو شود. این صرفاً یک شایعه قدیمی برای ترساندن نوجوانان بوده است.
- ضعیف شدن چشم یا کم‌بینا شدن نیز ربطی به خودارضایی ندارد. کاهش بینایی عمدتاً علل ژنتیکی، افزایش سن، تغذیه و استفاده از چشم دارد. هیچ ارتباط بیولوژیکی بین خودارضایی و اعصاب بینایی وجود ندارد که باعث آسیب دیدن چشم شود.
- در مورد آکنه و جوش صورت، واقعیت این است که هورمون‌های جنسی (خصوصاً آندروژن‌ها) و عوامل ژنتیکی علت اصلی جوش‌های دوران نوجوانی هستند. خودارضایی تأثیر قابل توجهی در میزان این هورمون‌ها ندارد، بنابراین نقشی در ایجاد یا تشدید آکنه ایفا نمی‌کند.
- شکل واژن و اندام تناسلی زنان عمدتاً توسط عوامل ژنتیکی و تعداد زایمان‌ها تعیین می‌شود، نه میزان خودارضایی. خودارضایی ممکن است در کوتاه‌مدت باعث تورم خفیف لب‌های فرج یا کلیتوریس شود که ظرف چند ساعت برطرف می‌شود و اثری دائمی بر شکل ظاهری نمی‌گذارد. بنابراین شایعه «گشاد شدن واژن» یا تغییر شکل آن به دنبال خودارضایی صحت ندارد.
- کم‌آبی بدن و ضعف ناشی از آن نیز ربطی به خودارضایی ندارد. انزال و ارگاسم شاید کمی آب و انرژی مصرف کند، اما نه در حدی که تعادل آب بدن را مختل کند یا باعث ضعف دائمی شود. احساس بی‌حالی موقت پس از ارگاسم در واقع ناشی از آزاد شدن هورمون‌های آرام‌بخش است نه کم شدن آب بدن.
به طور خلاصه، بسیاری از این باورهای اغراق‌آمیز و ترسناک درباره عوارض خودارضایی، پایه علمی ندارند و بیشتر برای ترساندن جوانان در گذشته رواج یافته‌اند. البته همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، خودارضایی مفرط می‌تواند پیامدهای واقعی (مثل افسردگی، افت تمرکز، مشکلات جنسی در رابطه) داشته باشد، اما مواردی مانند جوش و کچلی و تغییر قیافه جزء این عوارض نیستند. در عین حال، نباید اثر حالات روانی ناشی از گناه را بر ظاهر نیز کاملاً نادیده گرفت؛ فردی که به خاطر احساس گناه ناشی از خودارضایی دچار استرس و افسردگی مزمن شود، ممکن است طراوت چهره‌اش کم شود یا به اصطلاح پژمرده به نظر برسد. اما این اثر غیرمستقیم است و به خود خودارضایی مربوط نیست بلکه به حالت روحی فرد ارتباط دارد.
