به گزارش گروه بین‌الملل نخ نیوز، امروز، ۱۸ سپتامبر، سالروز تأسیس سازمان اطلاعات مرکزی (سیا) در سال ۱۹۴۷ است. این سازمان که به عنوان یکی از بدنام‌ترین و در عین حال قدرتمندترین نهادهای اطلاعاتی جهان شناخته می‌شود، در طول تاریخ خود اقدامات مخرب گسترده‌ای انجام داده که بسیاری از آن‌ها به دلیل نقض حقوق بشر، مداخله در امور کشورها و حتی آسیب به شهروندان آمریکایی مورد انتقاد قرار گرفته‌اند.
این گزارش ابتدا به تاریخچه شکل‌گیری سیا و دلایل آن می‌پردازد و سپس اقدامات مخرب این سازمان علیه کشورها و شهروندان آمریکایی را در ادوار مختلف بطور اجمالی بررسی می‌کند.
تاریخچه
سازمان اطلاعات مرکزی در ۱۸ سپتامبر ۱۹۴۷ با امضای قانون امنیت ملی توسط رئیس‌جمهور هری ترومن تأسیس شد. این سازمان از دل دفتر خدمات استراتژیک (Office of Strategic Services – OSS) شکل گرفت که در جنگ جهانی دوم برای جمع‌آوری اطلاعات و عملیات مخفی علیه نیروهای محور فعالیت می‌کرد.
این دفتر در سال ۱۹۴۵ منحل شد، اما با آغاز جنگ سرد و نگرانی از گسترش نفوذ اتحاد جماهیر شوروی، نیاز به یک نهاد اطلاعاتی متمرکز احساس شد. پیش از آن، سازمان‌های اطلاعاتی پراکنده‌ای مانند دفتر هماهنگی اطلاعات (۱۹۴۱) وجود داشتند، اما ناهماهنگی میان وزارت خارجه، ارتش، نیروی دریایی و پلیس فدرال (FBI) به ناکارآمدی‌هایی مانند عدم پیش‌بینی حمله به پرل هاربر در ۱۹۴۱ منجر شد.
دلایل اصلی تأسیس سیا عبارت بودند از:
جلوگیری از ناکامی‌های اطلاعاتی: حمله غافلگیرکننده به پرل هاربر ضرورت یک سازمان متمرکز را نشان داد. ترومن سیا را به عنوان منبعی برای ارائه گزارش‌های روزانه به رئیس‌جمهور درباره تهدیدهای جهانی در نظر داشت.
مقابله با جنگ سرد: گسترش نفوذ شوروی در اروپا و آسیا، نیاز به سازمانی برای جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات خارجی را تقویت کرد. قانون امنیت ملی، سیا را مسئول مشاوره به شورای امنیت ملی، هماهنگی فعالیت‌های اطلاعاتی و انجام عملیات مخفی کرد.
تمرکز بر عملیات پنهان: در ژوئن ۱۹۴۸، شورای امنیت ملی به سیا اجازه داد عملیات مخفی علیه دولت‌های متخاصم خارجی، شامل تبلیغات روانی، جنگ اقتصادی، خرابکاری و حمایت از گروه‌های مقاومت انجام دهد. این امر سیا را به ابزاری کلیدی برای سیاست خارجی آمریکا تبدیل کرد.
ترومن بعدها از گسترش نقش سیا به عملیات مخفی انتقاد کرد و آن را «دولت پنهان» خواند. سیا با بودجه محرمانه و استقلال بالا، زمینه‌ساز اقدامات جنجالی شد که در ادامه بررسی می‌شوند.
اقدامات مخرب: مداخله، کودتاها و ترور
سیا از بدو تأسیس در عملیات مخفی گسترده‌ای علیه دولت‌های خارجی شرکت کرد تا منافع اقتصادی و ایدئولوژیک آمریکا را حفظ کند. این اقدامات شامل کودتاها، ترورها، حمایت از شورشیان و تبلیغات روانی بود که به بی‌ثباتی، نقض حقوق بشر و مرگ هزاران نفر منجر شد. اسناد نشان می‌دهند سیا در بیش از ۸۱ مداخله انتخاباتی از ۱۹۴۶ تا ۲۰۰۰ و ۶۴ تلاش برای تغییر رژیم در جنگ سرد نقش داشت.
دهه ۱۹۵۰: کودتاها و ترورهای اولیه
ایران، ۱۹۵۳ (عملیات آژاکس): سیا با همکاری سازمان اطلاعات بریتانیا (MI6)، کودتایی علیه محمد مصدق، نخست‌وزیر منتخب ایران، ترتیب داد. مصدق صنعت نفت ایران را ملی کرده بود که منافع شرکت‌های نفتی بریتانیایی و آمریکایی را تهدید می‌کرد. سیا با صرف میلیون‌ها دلار، ارتش ایران را تطمیع کرد، تظاهرات جعلی سازمان‌دهی کرد و با تبلیغات روانی، مصدق را متهم به کمونیسم کرد. این کودتا در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مصدق را سرنگون کرد و محمدرضا پهلوی را به قدرت بازگرداند. نتیجه، دیکتاتوری ۲۶ ساله شاه بود که با سرکوب مخالفان و نقض حقوق بشر همراه شد. این اقدام، نفرت گسترده‌ای از آمریکا در ایران ایجاد کرد.
گواتمالا، ۱۹۵۴ (عملیات PBSUCCESS): سیا علیه ژاکوبو آربنز، رئیس‌جمهور گواتمالا، که اصلاحات ارضی را برای توزیع زمین به دهقانان اجرا کرد، کودتا کرد. این اصلاحات منافع شرکت یونایتد فروت آمریکا را تهدید می‌کرد. سیا با استفاده از نیروی هوایی برای بمباران، تبلیغات روانی از طریق رادیو و حمایت از شورشیان، آربنز را سرنگون کرد. این کودتا به دیکتاتوری‌های نظامی منجر شد که در دهه‌های بعد حدود ۲۰۰,۰۰۰ نفر، از جمله بومیان مایا، را کشتند یا ناپدید کردند. اسناد نشان می‌دهند سیا از خشونت‌های پس از کودتا آگاه بود اما آن را نادیده گرفت.
سوریه، ۱۹۴۹: سیا در کودتای حسنی زعیم علیه شکرالکوتلی، رئیس‌جمهور دموکراتیک، نقش داشت تا خط لوله نفت TAPLINE را که برای شرکت‌های آمریکایی حیاتی بود، تضمین کند. این کودتا اولین مداخله سیا در خاورمیانه بود و به بی‌ثباتی سیاسی در سوریه منجر شد.
کنگو، ۱۹۶۰-۱۹۶۱: سیا در ترور پاتریس لومومبا، نخست‌وزیر منتخب کنگو، نقش داشت. لومومبا به دلیل تمایل به استقلال اقتصادی و نزدیکی به شوروی هدف قرار گرفت. سیا با همکاری بلژیک، او را ربود و تحویل دشمنانش داد که به قتلش منجر شد. این اقدام بحران کنگو را تشدید کرد و به دیکتاتوری موبوتو سسه‌سکو منجر شد که با فساد و سرکوب همراه بود.
دهه ۱۹۶۰: جنگ ویتنام و آمریکای لاتین
کوبا، ۱۹۶۱ (خلیج خوک‌ها): سیا حمله‌ای با ۱,۴۰۰ تبعیدی کوبایی را برای سرنگونی فیدل کاسترو سازمان‌دهی کرد. این عملیات با پشتیبانی نیروی هوایی و آموزش گسترده شکست خورد، زیرا کاسترو از قبل آماده بود. اسناد نشان می‌دهند سیا بیش از ۶۳۸ تلاش برای ترور کاسترو انجام داد، از جمله استفاده از سیگارهای انفجاری، صدف‌های سمی و سموم زیستی. این اقدامات به تنش‌های شدید با کوبا و بحران موشکی ۱۹۶۲ منجر شد.
ویتنام جنوبی، ۱۹۶۳:سیا در کودتای نظامی علیه نگو دین دی‌م، رئیس‌جمهور ویتنام جنوبی، نقش داشت. دی‌م به دلیل سیاست‌های مستقل و مذاکره با ویتنام شمالی با آمریکا اختلاف داشت. سیا با حمایت از ژنرال‌های ارتش، کودتا را تسهیل کرد که به قتل دی‌م منجر شد. این اقدام جنگ ویتنام را تشدید کرد و بی‌ثباتی سیاسی در ویتنام جنوبی را افزایش داد.
جمهوری دومینیکن، ۱۹۶۱: سیا به طور غیرمستقیم در ترور رافائل تروخیو، دیکتاتور، دخیل بود. اگرچه تروخیو سال‌ها متحد آمریکا بود، سیا به دلیل فساد و بی‌ثباتی رژیمش، به مخالفان او سلاح داد. این ترور به هرج‌ومرج سیاسی منجر شد.
اندونزی، ۱۹۶۵: سیا در کودتا علیه سوکارنو، رئیس‌جمهور، و کشتار گسترده در این کشور نقش داشت. سیا با ارائه لیستی به ارتش اندونزی در کشتار حدود ۵۰۰,۰۰۰ نفر نقش داشت. این اقدام رژیم سوهارتو را به قدرت رساند که دهه‌ها سرکوب کرد.
دهه ۱۹۷۰: آمریکای جنوبی و عملیات کندور
شیلی، ۱۹۷۳ (پروژه فوبلت):سیا علیه سالوادور آلنده، رئیس‌جمهور سوسیالیست شیلی، کودتا کرد. آلنده با ملی کردن معادن مس، منافع شرکت‌های آمریکایی را تهدید کرد. سیا با صرف ۸ میلیون دلار، اعتصابات، تبلیغات روانی و حمایت از ارتش را سازمان‌دهی کرد. کودتا در ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ آلنده را کشت و آگوستو پینوشه را به قدرت رساند. رژیم پینوشه بیش از ۳,۲۰۰ نفر را کشت و ۳۸,۰۰۰ نفر را شکنجه کرد.
عملیات کندور (۱۹۶۸-۱۹۸۹): سیا در کمپین ترور مشترک سران آمریکای جنوبی (آرژانتین، برزیل، شیلی، پاراگوئه، اروگوئه، بولیوی) نقش داشت. این عملیات برای حذف مخالفان سیاسی طراحی شد و سیا لیست‌های فعالان را به رژیم‌ها داد. نتیجه، مرگ ۸۰,۰۰۰ نفر و ناپدید شدن ۴۰۰,۰۰۰ نفر بود.
آفریقا: در آنگولا (عملیات IA Feature)، سیا از گروه UNITA علیه دولت کمونیستی MPLA حمایت کرد. این حمایت با میلیاردها دلار و تسلیحات، جنگ داخلی را تا دهه ۱۹۹۰ طولانی کرد و صدها هزار کشته به جا گذاشت.
دهه ۱۹۸۰-۱۹۹۰: جنگ‌های نیابتی و خاورمیانه
افغانستان، ۱۹۷۹-۱۹۸۹: سیا در عملیات سایکلون، با صرف ۳ میلیارد دلار، مجاهدین را علیه نیروهای شوروی مسلح کرد. این حمایت، به ظهور القاعده و طالبان منجر شد که بعدها علیه آمریکا شدند.
نیکاراگوئه، ۱۹۸۱-۱۹۹۰: سیا گروه کنتراها را برای سرنگونی دولت ساندینیستا مسلح کرد. این عملیات شامل قاچاق مواد مخدر برای تأمین مالی بود که به نقض حقوق بشر و مرگ هزاران نفر منجر شد.
پاناما، ۱۹۸۹: سیا مانوئل نوریگا را سرنگون کرد. حمله نظامی با هزاران کشته، پاناما را بی‌ثبات کرد.
دوران پس از ۲۰۰۰: جنگ علیه «تروریسم»
عراق و افغانستان: سیا با ارائه اطلاعات نادرست درباره سلاح‌های کشتار جمعی، به حمله ۲۰۰۳ به عراق کمک کرد که صدها هزار کشته به جا گذاشت. در افغانستان، سیا نیروهای ویژه را برای عملیات مخفی آموزش داد.
لیبی، ۲۰۱۱: سیا با تأمین سلاح برای مخالفان، در سرنگونی قذافی نقش داشت که به بی‌ثباتی منجر شد.
سوریه، ۲۰۱۱-: سیا به تأمین مالی و تسلیح گروه‌های افراطی در سوریه پرداخت که باعث ایجاد جنگی خونین در منطقه شد و به شکل‌گیری گروه تروریستی داعش در منطقه کمک کرد.
اقدامات سیا علیه شهروندان آمریکایی
با وجود ممنوعیت قانونی فعالیت داخلی سیا، این سازمان در نظارت و آزمایش بر شهروندان آمریکایی دخیل بود که حقوق مدنی را نقض کرد.
دهه ۱۹۵۰-۱۹۷۰: آزمایش‌های کنترل ذهن و نظارت
پروژه MKULTRA (1953-1973): سیا برنامه‌ای گسترده برای آزمایش کنترل ذهن راه‌اندازی کرد. این پروژه در بیش از ۸۰ نهاد، از جمله دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و زندان‌ها، اجرا شد و شامل استفاده از مواد مخدر (LSD)، هیپنوتیزم، شوک الکتریکی و محرومیت حسی بود. قربانیان، شامل دانشجویان، بیماران روانی و سربازان، اغلب بدون اطلاع آزمایش شدند.
ین پروژه با هزینه ۱۰ میلیون دلار، به مرگ‌هایی مانند فرانک اولسون (کارمند سیا که در ۱۹۵۳ خودکشی کرد یا کشته شد) و آسیب‌های روانی دائمی منجر شد. در ۱۹۷۳، سیا اسناد را نابود کرد، اما کمیته چرچ در ۱۹۷۵ آن را افشا کرد.
عملیات CHAOS (1967-1974): سیا علیه ۳۰۰,۰۰۰ شهروند آمریکایی، از جمله فعالان ضدجنگ ویتنام، جنبش حقوق مدنی و گروه‌های چپ، جاسوسی کرد. این برنامه شامل شنود، نفوذ در گروه‌ها و جمع‌آوری پرونده‌های شخصی بود که نقض منشور سیا بود.
نظارت گسترده و همکاری با پلیس فدرال
برنامه COINTELPRO (1956-1971): سیا با همکاری پلیس فدرال، گروه‌های سیاسی مانند بلک پنترها، مارتین لوتر کینگ و فعالان ضدجنگ را هدف قرار داد. تاکتیک‌ها شامل جاسوسی، پخش اطلاعات جعلی، تحریک خشونت و حتی ترور (مانند فدریک کارلوس در ۱۹۶۹) بود. این برنامه بیش از ۲۱۵,۰۰۰ نامه را باز کرد و زندگی هزاران نفر را مختل کرد.
عملیات Mockingbird: سیا با نفوذ در رسانه‌ها، صدها روزنامه‌نگار را استخدام کرد تا تبلیغات روانی منتشر کنند و مخالفان را بی‌اعتبار سازند. این برنامه تا دهه ۱۹۷۰ ادامه داشت.
جاسوسی‌های پس از ۱۱ سپتامبر
برنامه بازجویی و شکنجه (۲۰۰۱-حال): سیا در برنامه «بازجویی فوق‌العاده» شهروندان آمریکایی را به سایت‌های مخفی در اروپا و خاورمیانه منتقل و شکنجه کرد. روش‌ها شامل غرق مصنوعی و محرومیت از خواب بود. دادگاه حقوق بشر اروپا در ۲۰۱۸ رومانی و لیتوانی را مسئول دانست.
پایش گسترده: افشاگری‌های ادوارد سنودن در ۲۰۱۳ نشان داد سیا با آژانس امنیت ملی در جمع‌آوری داده‌های تلفنی و اینترنتی شهروندان آمریکایی بدون مجوز قانونی همکاری داشت. این برنامه‌ها حریم خصوصی میلیون‌ها نفر را نقض کرد.
نتیجه‌گیری
سازمان اطلاعات مرکزی برای مقابله با تهدیدات جنگ سرد تأسیس شد، اما به ابزاری برای مداخلات مخرب تبدیل شد که صلح جهانی و حقوق بشر را تهدید کرد. این گزارش نشان می‌دهد سیا نه تنها کشورها را بی‌ثبات کرد، بلکه حقوق شهروندان آمریکایی را نیز نقض نمود.
